Іван Шамякін - Ахвяры

Каменеў. Карэспандэнт эсэраўскай газеты свой у бальшавіцкай рэдакцыі?

Літаратар. Леў Барысавіч, мы ж з вамі культурныя людзі. Мы належым да розных партый, але ж сацыялістычных. Да таго ж у нас павінна быць прафесійная салідарнасць. Літаратарская. А калі яшчэ ўлічыць, што мы з вамі землякі і добрыя знаёмыя... Аднак — добры вечар. (Вітаецца за руку. Садзіцца каля стала.) Што будзе гваздом у чарговым нумары «Пралетарыя»?

Каменеў. Пісьмо Леніна супраць Каменева.

Літаратар (смяецца). І вы пра гэта так спакойна паведамляеце? Вясёлыя вы людзі, бальшавікі. Уяўляю, што было б, калі б Спірыдонава выступіла супраць Керанскага ці Чарнова. А між іншым, адкуль ён піша, Ленін?

Каменеў. Вы што — лічыце мяне хлопчыкам? Ваш Керанскі аддае загад арыштаваць лідэраў нашай партыі — Леніна, Зіноўева... ды і мяне, Троцкага садзіў у турму. І вы хочаце, каб я выдаў...

Літаратар. Я ж не пытаю ў вас дакладны адрас... дом, кватэру... У мяне прафесійная цікавасць. І я мог бы нажыць журналісцкую славу, паведаміўшы, дзе Ленін,— у Расіі, у Швейцарыі, у Германіі... Усе мы, Леў Барысавіч, славалюбівыя. Ды і лішні рубель у наш галодны час не зашкодзіць.

Каменеў (падхопліваецца, мітуслівасцю падкрэслівае абурэнне). Ах, як вам хочацца, каб Ленін апынуўся ў Германіі! Каб пацвердзіць гнюсны паклёп, што ён нямецкі шпіён... Паклёп, ад якога эсэры мусілі адмовіцца, каб не сесці ў лужыну. Вы ж адзін з тых, хто ў ліку першых выказаў сумненні наконт гэтай бязглуздай хлусні.

Літаратар. Я не паверыў у гэта з самага пачатку. Я ведаю бальшавікоў, сядзеў разам у турме. Я — аб'ектыўная сведка і летапісец рэвалюцыі. А вы так дрэнна падумалі пра мяне, западозрылі, што я агент генерал-пракурора, які шукае Леніна.

Каменеў (астывае). Прабачце, Павел...

Літаратар. Антонавіч. У вас добрая памяць, Леў Барысавіч. (Паднімаецца, прыкрывае дзверы ў друкарню, набліжаецца да Каменева, становіцца тварам у твар, гаворыць паніжаным голасам, па сакрэту, даверліва.) А я вас шукаў цэлы дзень. Супраць вас рыхтуецца бомба. Куды страшнейшая за пісьмо Леніна. Жандарскі палкоўнік Балібін даў паказанні, што ў Кіеве вы былі агентам ахранкі.

Каменеў (з абурэннем). Гнюсны паклёп! Правакацыя!

Літаратар. Я прапаную вам здзелку. Зараз жа перадаю вам паказанні Балібіна. Магчыма, гэта не ратуе вас ад апублікавання ў чарнасоценных газетах. Але гэта дасць вам магчымасць падрыхтавацца да абвяржэння. Член ЦВК Савета, вы здолееце папярэдзіць публікацыю ў газетах урадавых партый... Але за гэта вы скажаце мне, канфідэнцыяльна, дзе Ленін...

Каменеў (гнеўна). Пайшоў прэч! Аб'ектыўны літаратар!

Літаратар (адступае). Ах, пан Разенфельд, пан Разенфельд! А я лічыў вас дзелавым чалавекам. (Выходзіць.)

Каменеў утароплена глядзіць на дзверы.

Свярдлоў (з'яўляецца ў дзвярах друкарні). Каго гэта вы так пужнулі, Леў Барысавіч?

Каменеў. Ды тут адзін знаёмы літаратар з «Дела народа»... Выпытваў, дзе хаваецца Зіноўеў. Правакатары!

Свярдлоў. О, гэтыя газетчыкі! Няма больш небяспечных даносчыкаў! А «свабода» друку дае ім для гэтага неабмежаваны прастор. Чалавека па яго публікацыі садзяць у турму, а паклёпнік ходзіць героем — «памог» рэвалюцыі. Паклёпнікі карыстаюцца ў нас прывілеяй недатыкальнасці.

Кватэра шведскага сацыял-дэмакрата Блумквіста ў Гельсінгфорсе. Сціпла і проста абстаўлены пакой. Крэслы, канапа, этажэрка, падаконнік завалены газетамі, але так, што відаць: газеты не проста складваюцца пасля прачытання, з імі пастаянна працуюць. На невялікім стале газет нямнога.

За сталом Ленін — у святле яркага пражэктара знаёмы воблік. Але барада і вусы толькі пачалі адрастаць.

Ленін працуе.

Голас Леніна — яго думка. Голас думкі своеасаблівы, ён павінен быць адметным ад жывой ленінскай размовы з людзьмі і нават ад яго развагі адзін на адзін у часе працы [ 2 2 Лічу, што думка — цытата з твораў павінна гучаць у запісе — з глыбіні сцэны, як з глыбіні часу. ].

«Паўстанне Карнілава ёсць надзвычай неспадзяваны (у такі момант і ў такой форме неспадзяваны) і прама-такі невераемна круты паварот падзей...» Ленін падымаецца, ходзіць па пакоі.

Ленін (разважае, цяпер голас яго натуральны). Але, як усялякі круты паварот, ён патрабуе перагляду і змянення тактыкі. І, як з усялякім пераглядам, трэба быць архіасцярожным, каб не ўпасці ў беспрынцыповасць, у хістанні. А некаторых бальшавікоў ужо моцна хістае вецер падзей. Як Валадарскага. Звярнуць увагу членаў ЦК, што ў беспрынцыповасць упадаюць тыя, хто скочваецца да абаронніцтва ці да блока з эсэрамі, да падтрымкі Часовага ўрада. Такая пазіцыя архіняправільная.