Іван Шамякін - Ахвяры

Мігун азірнуўся. Задняе сядзенне было пустое, дзверцы адчынены. З машыны ён не здолеў выйсці: даўгі цвік праткнуў сэрца, прыбіў яго грувасткае цела да спінкі сядзення.

Болю не было. Быў правал. Як у сне. Сніў неаднойчы: вывальваўся з самалёта і вольна плаваў у космасе. Бачыў чорнае неба і блакітную зямлю. Усё наадварот. Адчуванне страшнае і... незвычайнае, такога на яве не перажываў — нейкае звышрадаснае захапленне палётам, калі ажно дыханне спыняецца, а ўдары сэрца запаўняюць усю істоту — са звонам б'юць у вушы, у жывот, у рукі, у ногі.

Страх з'явіўся, калі ён пачуў над сабой людзей. Чалавечы гул. Як прыбой, які набліжаўся. Спачатку страх ад таго, што гул захлыне яго, змые і панясе... не ў космас, не... А потым праз гул паляцеў крык злосці, абурэння: «Міліцыя! Міліцыя выкінула з машыны чалавека. Во гады! Біць іх!» І тады страх стаў усвядомлены — за чалавека... за Мігуна. Трэба сказаць, што той не вінаваты, што ён сам... Сам... Усё ён рабіў на хаду... сігаў з воза, з трамвая... сігануў у космас...

А потым былі арэлі. Ён гушкаўся з Машай. Дачка залівалася звонкім смехам. І ён стараўся гушкнуць як мага вышэй. Шырока, як парус, напіналася яе чырвонае плацце.

Пачуў страшны Дашын крык: «Спыніся, Вася! Спыніся!»

У гэты міг Маша, бы пушынка, зляцела з арэляў і... паляцела ўгару. А ён застыў на месцы і заварожана глядзеў, як у чорнае неба ўзлятае ярка-чырвоная зорка. І не было ў яго страху. Было здзіўленне.

...Хірург пачуў за спіной жаночы крык. Не азірнуўся. Паглядзеў на прыборы. Стрэлкі паўзлі ўлева...

Ала сядзела не за пісьмовым — за доўгім сталом, пустым — ніводнай паперкі, бліскучым, як узлётная паласа пасля дажджу. Сядзела нерухома, боязна было паварушыцца, павярнуцца да акна, за якім глуха шумеў горад, здавалася, любое фізічнае дзеянне наблізіць страшнае, чаго яна баялася. А нерухомасць — як бясконцасць, вечнасць. Аднак вочы ўтрапёна са страхам уставіліся на дзверы. Не, нікога яна не чакала. Наадварот, хацела, каб ніхто не прыйшоў. Загадала Яніне нікога не пускаць, ні свайго, ні чужога. Сакратарка, хоць і ведала пра здарэнне, прыняла гэта натуральна: Ала Уладзіславаўна нярэдка вось так зачынялася — калі рыхтавала даклад, лекцыю, усё рабіла сама, на памочнікаў не спадзявалася, нават найбольш важныя пастановы пісала сама.

Хацелася, каб і думкі не варушыліся. Але яны — што зблытаны клубок нітак, «барада», якую разблытаць немагчыма, можна толькі парваць. Але і парваць гэты клубок не мела сілы. Ды і што парвеш? Што зменіцца?

На пісьмо Васіля ў абком — на скаргу за несправядлівую вымову — Леанід Генадзьевіч вымавіў ёй мякка, па-бацькоўску: «Што ты там Ліхача тузаеш? Дай чалавеку свабоду. Няхай эксперыментуе. Думай, што ён разумней за нас, ва ўсякім разе, не дурней».

«Я дам табе свабоду, Вася. Я дам табе свабоду...»

Здалося, што сказала гэтыя словы ўголас, і азірнулася: ці не пачуў хто?

Праз двайныя дзверы чутно кляпанне машынкі. Што цвікі забіваюць. Ніколі машынка так не раздражняла. Што там такое тэрміновае ў гэтай бестурботнай і гультаяватай Яніны? Нічога тэрміновага няма. Нікуды не трэба спяшацца. Чакаць, чакаць... Чаго?

Яна ўздрыганулася. Нічога не трэба чакаць. Усё будзе добра. Воблікаў пазваніў, што... Вася ў бальніцы. Яна ніколі не ляжала ў бальніцы, баялася туды трапіць. Але ж бальніца — ратунак.

Чаму такое неадчэпнае ўяўленне з таго летняга дня, калі ўбачыла, як акрабатычна ён кідаў голенькую малую з рук на ногі, а дзіця залівалася смехам. Як імя яго дачкі? Даша? Не, Даша — жонка. Саша? «Усе на «ша», адзін я на «ся».

Чаму яна не пайшла да яго ў госці? Запрашаў жа неаднойчы. Баялася выдаць сваё жаданне?.. О божа, які сорам! Ці не дазволіла становішча першай асобы ў горадзе? Якое глупства! «Я прыйду да цябе ў госці, Вася. Прыйду»,— абяцала цвёрда, бадай з радасцю, што пераадолела ўсе недарэчныя ўмоўнасці.

Зазваніў тэлефон, прамы, падобна — міжгародні. Яна не паднялася, не азірнулася на апарат, толькі ўціснула галаву ў плечы, непрыгожа сцялася, як бы ратуючыся ад цяжкай лавіны.

«Я дам табе свабоду. Я прыйду ў госці. І ў мяне хопіць смеласці сказаць, што я люблю цябе. І — больш нічога. Больш нічога...»

І ўпершыню ўстрапянулася:

«Што робіцца ў маёй галаве? Пра што я думаю!..»

Дзверы адчыніліся як ад удару ботам. Грукат іх здаўся выбухам бомбы.

Воблікаў прычыніў за сабою дзверы спіной і так застаўся стаяць прытулены, як бы не ўпускаючы кагосьці невядомага, хто ішоў за ім.

Ала адкінулася на спінку крэсла так імкліва, што ў патыліцу ўдарыў боль. І зноў застыла, зноў баялася паварушыцца. Глядзела на старшыню нерухомымі вачамі, у якіх адбівалася адно — надзея. Воблікаў таксама глядзеў на яе. Але — о, жах! — якія ў яго халодныя і... пустыя вочы. Ды не ж, не, гэта так здалося ад страху. Вочы яго пацяплелі і як бы запацелі. Ён ступіў да стала, сеў у другім канцы — насупраць яе, і ў гэтай паставе, здалося ёй, апынуўся далёка-далёка і — як у тумане. Зняў капялюш, правёў ім, мокрым, па твары і з-за капелюша, як з далечы, глуха і бязлітасна жорстка сказаў: