Іван Шамякін - Петраград — Брэст

«Гэта гісторыя — на патрэбу мешчаніна».

«Добра. Табе не падабаецца гісторыя з Кісачкай. Але ты ўчытайся ў філасофію».

«Інтэлігенцкая балбатня. Гульня ў парадоксы».

Яны амаль пасварыліся. Але пасля... праз паўгадзіны была радасць... шчасце прымірэння.

Цяпер і яму апавяданне не падабалася. Ці можа крануць падобная дачная любоўная гісторыя, калі ён перажыў... перажывае трагедыю, якую і героі Шэкспіра не снілі.

Але ў мозгу сядзела думка: «Чым нармальныя людзі канчаюць...»

«Але, далей ісці няма куды. Дайшоў, мысліцель! — Сяргей вымавіў гэта з іроніяй.— Да якой ступені? Стоп, машына! Мая машына спынілася».

Не, здавацца не хацелася. Супраціўляўся:

«А можа, гэта ад маёй хваробы? — І тут жа зноў: — Якая хвароба? Фізічна хворым зрабіла мяне маці. А я душэўна хворы. Я пакарыўся думцы, што ўсе памром. Памерла Міра. Памёр Шэкспір... Памёр Чэхаў. Божа мой! Як цяжка згадзіцца, што яны памерлі, што іх думкі, іх справы нікога не ратавалі... не ратуюць».

Трэці дзень, пасля наведвання Мірынага дома, Багуновіч ляжаў, не ўстаючы, разбіты, знясілены. Здавалася, што і слых пачаў зноў слабець. Але цяпер гэта не палохала: можа, лепш нічога не чуць?

Васіліна прыносіла з вуліцы страшныя чуткі пра зверствы акупантаў. У Лошыцы немцы прыйшлі ў хату, каб арыштаваць бальшавіка, але ён уцёк. Тады яны забілі яго жонку, распаролі жывот, адрэзалі грудзі, малое дзіця купалася ў матчынай крыві.

Маці жахалася, але і злавала: «Не можа гэтага быць, Вася. Не верце. Немцы — цывілізаваная нацыя. Канешне, на вайне людзі звярэюць. Але каб да такой ступені!..»

А ён, франтавік, верыў, што так і было, што прадстаўнікі «цывілізаванай нацыі» могуць зрабіць і не такое... знішчыць сяло, горад... народ... Але ён маўчаў.

Апраўдваў сваё маўчанне тым, што шкадуе маці, не хоча палохаць яе. Аднак расла ў ім страшная нянавісць, якой не было ні ў атаках, ні ў канюшні, ні ў склепе, якая хіба нарадзілася ў лесе і дасягнула свайго апагея тут, у Мінску, калі яго вяла Стася і міма іх прайшоў эскадрон уланаў. Пэўна, удар быў тым шокавым узрушэннем, што вылечыў яго ад глухаты. А можа, праўда цяпер было б лягчэй, каб ён застаўся глухім? Ах, якія дурныя думкі.

«Чаму дурныя? Калі я дайшоў да той мяжы, з якой зноў з'яўляецца філасофія, на якую я хварэў у гімназіі, ва універсітэце... Кола замкнулася. Аднак... Не паміраць жа! Як Ананьеў? — Сяргей зноў паднёс кнігу да вачэй.— «Добро бы мы со своим пессимизмом отказывались от жизни, уходили б в пещеры или спешили умереть, а то ведь мы... живем, чувствуем...»

Учора прыходзілі Мірын бацька і Клара,

Навум Шкляр, худы, касцісты, з апушчаным правым плячом, ад чаго яго як бы хіліла ўбок, з сівой біблейскай барадой, выглядаў значна старэйшым за сваю жонку. Не ў прыклад ёй быў ён маўклівы: ці сказаў тры словы. Гаварыла Клара. Можа, і маці маўчала б, каб ён, Багуновіч, адразу сказаў, з чым прыйшоў?

Пра каханне ён, канечне, не гаварыў. Сказаў толькі каротка, што за дзень — усяго за дзень! — да нямецкага наступлення яны пажаніліся. Падрабязна расказаў, як Міра загінула, дзе яе пахавалі, хто пахаваў. Клара плакала. Без адзінага пытання стары Шкляр падняўся і нізка пакланіўся яму. Гэта яго кранула, расчуліла, расхвалявала не менш, чым размова ў доме, дзе Міра вырасла. Ад гэтага ён знясілеў яшчэ больш. Маці хадзіла на насочках у бацькаў кабінет, дзе ён ляжаў, заглядвала са страхам, бачыла, што ён ляжыць з расплюшчанымі вачамі, і не знаходзіла, што сказаць, моўчкі ішла на кухню.

Сёння яна, бадай, узрадавалася, калі ўбачыла яго з кнігай. Але яму Чэхаў не даў ні заспакаення, ні задавальнення. Наадварот, развярэдзіў.

Сяргей падняўся. Прайшоўся па прасторным кабінеце. Пастаяў перад акном. На дварэ — сонечны дзень. Капала з крыш. Ішла вясна. Але думка пра яе не парадавала. На вуліцу яму таксама не хацелася. Больш таго: ён баяўся туды выходзіць. Баяўся сустрэчы з немцамі. Не саромеўся прызнацца сабе ў гэтым.

На пісьмовым бацькавым стале ляжаў томік Буніна. Разгарнуў яго. Прачытаў адзін верш, другі. Ювелірная работа. Але як гэта ўсё далёка, непатрэбна яго душы!

Норд-остом жгут пылающие зори...

ці

В сонной степной деревушке

Пахучие хлебы пекут...

Ды раптам як абпёкся. Прачытаў адзін раз, другі:

Герой — как вихрь, срывающий палатки,

Герой врагу безумный дал отпор,

Но сам погиб — сгорел в неравной схватке,

Как искрометный метеор.

А трус — живет. Он тоже месть лелеет,

Он точит меткий дротик, но тайком,