Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Задумаўшыся, не заўважыў, як з'еў адзін блінец, пацягнуўся па другі. Але схамянуўся: ці прыстойна?

— Частуйцеся, пан афіцэр. Частуйцеся.

— Не трэба — пан, калі ласка... Мы ўсе таварышы...

— -Камандзір — бальшавік, як наш Антон,— сказала Стася.

— З якой нагоды ў вас такі баль?

— Эх, дык заўтра ж — Новы год! — здзівіліся жанчыны.

Але, новы год! Васемнаццаты. Ён зусім забыўся. Міра — супраць старых свят. Ды і газеты пачалі выходзіць па еўрапейскім календары, У немцаў, у мястэчку, навагодні феерверк быў два тыдні назад. Дзяжурны ў тую ноч разбудзіў яго па трывозе, не разабраўшыся, што за агні на варожым баку.

Ударыла ў сэрца гарачая хваля ўспамінаў пра сваё маленства. Увесь час яму здавалася, што вайна аддаліла яго бязвоблачнае дзяцінства, юнацтва на цэлае стагоддзе, часта яму проста было страшна думаць пра тое шчасце, якое ён меў у сям'і адваката Багуновіча, дзе бацькі, асабліва маці, жылі дзеля дзяцей, рабілі ўсё, каб яны сытна паелі, цёпла і прыгожа адзеліся, любілі музыку, раслі сумленнымі людзьмі.

А ў гэты міг яно, мінулае, мірнае, добрае, неяк дзіўна прыблізілася. Ён усё роўна як убачыў клопаты маці на кухні разам з кухаркай цёткай Таццянай, прыгожую елку ў зале, якую ён убіраў з сястрой і братам цацкамі і цукеркамі, трапяткое чаканне падарункаў, якія пакладзе пад елку Дзед Мароз у навагоднюю ноч.

Да спазмаў у горле захацелася паставіць хоць маленькую елачку для Міры і палажыць падарунак, які мог бы яе парадаваць.

Але які падарунак прыдумаеш? З-за сваёй сумленнасці, свайго аскетызму ён не адважыцца нават на тое, каб выпісаць з палкавога склада кілаграм мукі і спекчы хаця б такія вось блінцы, як пякуць гэтыя батрачкі, адчуўшы сябе гаспадынямі.

Хіба папрасіць у Рудкоўскага? Не! У Рудкоўскага ён папросіць мукі, але не для сябе — для палка.

— Дзе ваш Рудкоўскі? — адмовіўшыся ад трэцяга блінца, падзякаваўшы, спытаў Багуновіч у жанчын.

— Мітынгуе,— засмяялася Стася,— Во, няпраўду казалі, што мы, бабы, гаваркія, што нас ніхто не перагаворыць. Далі волю мужыкам — дык яны толькі і знаюць, што гавораць. Старога Калачыка сорак баб не перабрэша.

— Засядаюць мужчыны наверсе,— проста, без лішніх слоў, растлумачыла жанчына, што паднесла блінцы.

Стася зноў засмяялася:

— Жывём — як у раі: мужчыны языкі востраць, бабы баронскія канюшні чысцяць...

— Так, як ты адмянташыла свой язык, дык так нікому не завастрыць,— як бы пакрыўджаная за мужчын, сказала паўнагрудая маладзіца, адна з тых, што хаваліся за печчу, каб надзець кофтачку.

— А ты як хацела? Я, можа, камісарам вашым хачу быць. Хоць... наліха вы мне здаліся! Які з вас наедак! Узяць бы мне ўладу над вашымі мужыкамі! Якога захацела, таго і выбрала б, як царыца Кацярына.

— Цьфу-цьфу, бессаромніца! Бога ў цябе няма! — абурылася старая кухарка.

— Чаго захацела, бач яе! Я за свайго вочы табе выдзеру! — сур'ёзна папярэдзіла маладзіца.

Але Стасю ўгаманіць было няпроста, яна яўна іграла на яго, на Багуновіча (своеасаблівая форма звярнуць на сябе ўвагу), і гэта ёй, безумоўна, удавалася; больш вопытныя жанчыны разумелі ўдаву і паблажліва пасміхаліся.

— Ты — міраедка! — секанула Стася па маладзіцы.— А яшчэ ў камуну лезеш. У камуне ўсё трэба дзяліць пароўну...

— А ты хто? Брахалка! Балаболка! Распусціла язык. Рудкоўскі табе падрэжа яго...

— Баюся я твайго камісара! Скора ён пад маю дудку будзе скакаць.

— Пасаромейцеся пана афіцэра, жанкі.

Стася жартавала, а паўнагрудая маладзіца ўжо кіпела. Павеяла сваркай. Таму Багуновіч далікатна развітаўся, каб не быць сведкам жаночай сваркі, ведаў, што прысутнасць старонняга чалавека ўзмацняе перажыванні людзей, якія пасварыліся без прычыны, проста так, чапляючыся за словы. Бачыў ён такія сваркі не толькі сярод непісьменных кабет, але і сярод адукаваных афіцэраў, калі людзі пасля размовы, якая пачыналася жартамі, хапаліся за рэвальверы.

Ён ішоў па цёмным у зімовы дзень калідоры першага паверха палаца, які, відаць, многа разоў перабудоўваўся, таму хады і пераходы набылі адмысловую форму, і думаў пра жыццё людзей, якіх рэвалюцыя зрабіла гаспадарамі гэтага старога палаца, навакольнай зямлі, дабра ў хлявах, свірнах.

Выхаванага ў дэмакратычнай сям'і, на дэмакратычнай літаратуры, пазнаўшага разам з народам, з сялянамі, батракамі, адзетымі ў шынялі, усе жахі вайны, Багуновіча радавала, што людзі гэтыя — і яго салдаты, і гэтыя былыя батрачкі — сталі вось такімі — сапраўды свабоднымі, незалежнымі, не гнуць спіны ні перад баронамі, ні перад палкоўнікамі (урэшце, ён для гэтых жанчын — палкоўнік). Але ці гатовы яны жыць камунай? У жартаўлівай сварцы жанчын ён адчуў той мікроб, які можа размножыцца і заразіць здаровы арганізм, разбурыць яго. Трэба разумны, умелы санітар, каб не даць успыхнуць хваробе індывідуалізму, прыватнасці: «Гэта маё, а гэта тваё, і майго не чапай!» Філасофіі такой тысячы гадоў, не так проста выкарчаваць яе з чалавечай свядомасці, з душ людскіх! Ён не верыў, што гэта можна зрабіць за месяцы ці нават за гады, спрачаўся з Мірай, захапляўся яе ўпэўненасцю ці злаваўся на яе наіўнасць і пакутаваў ад таго, што ў яго няма такой веры, як у яе, што яго, як іржа, раз'ядаюць сумненні.