Іван Шамякін - Петраград — Брэст

У Багуновіча ажно затуманіліся вочы, і ён з юнацкай гімназісцкай палымянасцю ў душы пакляўся, што ніколі не здрадзіць гэтаму народу.

А між тым Рудкоўскі і яго калегі гаварылі пра вельмі празаічныя рэчы: спрачаліся, якога каваля наняць — Мар'яна Кулагу ці Еську Буселя. Адны былі за Мар'яна: свой, вясковы, інструмент у яго пад рукой, гэта важна, бо ў баронскай кузні ўсё расцягнулі, скураныя мяхі і тыя парэзалі на боты, жалеза пакралі, адно кавадла ўцалела.

— Той жа Кулага і вывез яго,— гарачыўся стары Калачык, аднаму яму не сядзелася на месцы, ён падхопліваўся, прабягаў да дзвярэй і назад.

— Не злавіў — не злодзей. Затое з Мар'янам клопатаў не будзе. А Еську карміць трэба. Паспрабуй такога каваля накарміць! Сала ён не есць...

— Бусель кузню наладзіць, кузня нам усягды трэба. А Мар'яну наша кузня — што скула ў бок. Канкурэнцыя! — гэта Рудкоўскі, і яго довад пахістаў перакананні прыхільнікаў свайго, вясковага каваля.

Багуновіч слухаў з цікавасцю, з такой жа, як на першым ваенным савеце арміі, калі быў выбраны камандзірам палка і калі перамір'е яшчэ не было падпісана, палкі, дывізіі вялі баявыя дзеянні, праўда, пасіўныя: слаба агрызаліся на нямецкі агонь.

Больш горача спрачаліся па другім пытанні — аб лесе. Усе згаджаліся, што лес трэба ахоўваць, што трэба наняць сваіх леснікоў, мужыцкіх, замест баронскіх, якіх выгналі. А то безгаспадарнасць прывядзе да таго, што лепшы «страявы» лес высекуць кулакі, якім ёсць на чым вывозіць, у іх добрыя коні. Ды і ўвогуле нельга, каб лес секлі хто хоча і дзе хоча, павінен быць парадак. Заспрачаліся пра іншае. Рудкоўскі прапанаваў падзяліць лес паміж камунай і сялом, як і зямлю, тады кожны гаспадар будзе наводзіць свой парадак. Старшыня сялянскага Савета Калачык, якога Багуновіч раней, пры сустрэчах, прымаў не вельмі сур'ёзна — вясковы жартаўнік, скамарох,— раптам праявіў настойлівасць і — падумаў Багуновіч — мудрасць. Ён рашуча запярэчыў супраць раздзелу лесу. Лес — не толькі бервяно, без жартаў, сур'ёзна даводзіў стары, лес — гэта лес, паша для жывёлы, сенажаць, грыбы, ягады, радасць для дзяцей, прыгажосць для ўсіх, цяпер лес — народнае дабро, і таму дзяліць яго нельга, гэта князі ды бароны дзялілі, кожны сваё адгароджваў, вунь манахі — богавы служкі — у сваім лесе грыба не давалі падняць, ягаду сарваць. Што ж, і камуна ў свой лес не будзе пускаць вясковых? А калі з мястэчка людзі прыйдуць? У іх лесу няма. То іх тож не пусцім? Наша! Не чапай! Не, матрос, так не будзе. Занясло цябе. Паедзем у павятовы Савет — няхай рассудзяць. Во камандзір. Няхай ён скажа.

Багуновіч падтрымаў старога.

Рудкоўскі спачатку гарачыўся, але Калачык цвёрда трымаўся сваёй думкі, і большасць камітэтчыкаў, не адразу, паступова, з развагамі, са сваімі меркаваннямі, пачалі схіляцца да таго, што варта падтрымаць старшыню Савета. Рудкоўскі пачаў адступаць і рабіў гэта, як адзначыў Багуновіч, з дыпламатычнай хітрасцю. Прыхаваўшы ўсмешку, спытаў:

— Ты, дзед, у Кілаватага кілбасы на каляды не еў?

Кілаваты — кулак, і Рудкоўскі раней казаў Багуновічу, што сыны яго пераходзяць лінію фронту, можа, ходзяць да барона, можа, займаюцца кантрабандай — з'яўляюцца ў суседнім мястэчку запалкі нямецкія, голкі, ніткі, але дурнямі трэба лічыць нямецкае камандаванне, калі яно не зрабіла іх сваімі шпіёнамі. З гэтым нельга было не згадзіцца.

Багуновіч чакаў, што стары абразіцца. Любы прапаршчык за падобны намёк палез бы ў бутэльку.

Не, стары засмяяўся.

— Як не еў? Еў, братачка мой. Ласаваўся. Хто ад такіх кілбас адмовіцца, калі яго частуюць? На ўсё сяло пахлі.

— То-та, бачу, ты спрыяеш міраедам лес вывозіць. Ты ж знаеш: пакуль бядняк запражэ сваю дахляціну...

— Э-э, браце! Не гні — зломіш. За кілбасы мяне ніхто не купіць. А будзе лес наш, народны, паставім леснікоў — і ніхто дубца без патрэбы і дазволу не ссячэ. Во як зробім!

Пагадзіліся аб лесе вырашыць на агульным сходзе ўсіх сялян — камунараў, вяскоўцаў, местачкоўцаў.

Час ляцеў непрыкметна. Праз шырокае акно было відаць, як на дварэ гуляла завіруха. Вецер кідаў снег у шыбы, сухі, ён сыпаўся па шкле, шуршэў на цаглянай сцяне. Хоць у пакоі было не вельмі цёпла, але ў шынялі Багуновіч сагрэўся, і яму было ўтульна і хораша паміж кніг, карцін, побач з людзьмі, якія абгаворвалі вельмі важныя справы — як наладзіць новае жыццё, зусім новае — такое, якога яшчэ нідзе ніколі не было, хіба толькі што ў кнігах.

Але ў яго таксама не менш важныя справы і неадкладныя — як захаваць полк, яго баяздольнасць.