Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Падумаў: што яго, старога, хворага чалавека, якому даўно час на пенсію, пацягнула за бальшавікамі? Дзіўна, ад думкі такой зрабілася амаль весела. Сам пайшоў, сам папрасіўся, ніхто не ўгаворваў. Эх, як крычала пані Ядвіга! Лямантавала на ўвесь дом! Як, апусціўшы вочы, праходзілі міма некаторыя яго калегі — такія ж старыя машыністы. А яму хацелася паказаць ім услед кукіш. Такую дулю ён сунуў чатыры месяцы назад гомельскаму «Вікжэлю» Ліпкіну. Пасля таго як бальшавікі ўзялі ўладу ў Петраградзе, вікжэльцы крычалі i пагражалі агульнай забастоўкай. Ён, Плавінскі, не разабраўшыся яшчэ тады, што да чаго, быў за такую забастоўку: няхай усе, хто рвецца да ўлады, адчуюць сілу чыгуначнікаў. Што яны зробяць без машыністаў, дэпоўцаў, дыспетчараў, пуцейцаў?! Але калі той жа Ліпкін на другі дзень паклікаў яго, Плавінскага, i загадаў весці састаў да Віцебска... А перад гэтым у дэпо выступіў старшыня савета бальшавік Аеплеўскі i сказаў чыгуначнікам, што гэта за састаў такі — контррэвалюцыйны полк на дапамогу Керанскаму, які вядзе войскі на рабочы Петраград. Тады ён, пан Плавінскі, на якога спадзяваўся «Вікжэль», сунуў Ліпкіну прамасленую дулю — пад самы нос.

Уладзіслаў Францавіч успомніў, якія вочы зрабіліся ў вікжэльца, i ціха засмяяўся, ажно ў грудзях неяк пацяплела i кашаль адступіў.

A ў Добрушы добрая калатнеча ўшчалася. Гукаюць не асобныя стрэлы, а гарматы равуць, як валы на бойHi. Што гэта? Кулямёты ўжо чуваць? Машыніст кінуўся на другі бок падстрэшша, заглянуў у шчыліну. Выпускаючы ў яснае неба клубы дыму, на ўсёй пары да Ларышчава ішоў поезд. Яўна — немцы адступаюць, уцякаюць. Таму i кулямётная страляніна чуваць.

У Плавінскага радасна ёкнула сэрца. Загрукала, як у юнака. Адразу, у момант, адступіла ўдушша. Зрабілася легка. Цела налівалася сілай i бадзёрасцю.

«Што, атрымалі па зубах, геры? Не лезьце на чужую зямлю, пся крэў. Думалі, вас тут з хлебам-соллю стрэнуць?»

Ён запыхкаў люлькай на ўсю моц, не зводзячы вачэй з поезда, што імкліва набліжаўся.

Праз колькі хвілін паравоз, абшыты бранявымі плітамі,— ён штурхаў платформы задняй цягай — спыніўся на пераездзе перад самай будкай. Здавалася, высунь з падстрэшша руку — тэндар дастанеш. Салдат на платформах было нямнога, не столькі, колькі раніцай праехала на Добруш.

Яшчэ здзіўлены машыніст убачыў, што паміж немцам! — рускія. I камандуе рускі падпалкоўнік. Ён бег паўз платформы з пісталетам у руцэ, крычаў, брыдка лаяўся, некаму пагражаў. Страшэнная злосць апанавала старога машыніста.

«Сучы ты сын! — лаяў ён падпалкоўніка.— Гад ты паўзучы! Мабыць жа дваранін, халера на цябе. Падла ты ванючая, а не афіцэр! Тры гады гнаў салдат за веру, цара i айчыну на злейшага супастата. Пра патрыятызм крычаў. Дзе ж ён дзеўся, твой патрыятызм? Каму ты прадаўся? Узяць бы цябе, сабаку, на мушку».

Адчуваў: во на каго рука не ўздрыгнула б, хоць за свае шэсць дзесяткаў гадоў ён кураня не забіў, не толькі чалавека. Шкада, што нельга стрэліць — сям'я тут, дзеці.

Між тым, унізе, у хаце пачуліся галасы, крык гаспадыні. Няўжо гэтыя рабуюць? Не, не так крычаць дзеці — нібыта радасна вішчаць. Валодзька! Яго голас. У старога слёзы сыпанулі з вачэй ад радасці: жывы Валодзька! А што маці яго лупіць — гэта нічога. Маці балюча не паб'е.

Уладзіслаў Францавіч высунуўся ў лаз, чакаючы, што, ратуючыся ад матчынай дзягі, Валодзька выскачыць у сенцы. Так яно i здарылася, Ляпнулі дзверы. Крыкнула будачніца:

— Пайдзі толькі на паравоз — шкуру спушчу. Табе i тоўстаму кныру таму, завадатару лысаму! Знайшлі забаўку, старое i малое!

Гэта пра яго, Плавінскага.

Ён весела ўсміхнуўся i ціха паклікаў:

— Валодзька!

У адзін міг хлопец ускочыў на гарышча.

— Дзядзька Ладзіслаў!

— Цішэй ты!

Валодзька абхапіў яго тоўстую гюстаць, зашаптаў знізу ў падбародак:

— Яны ўжо тут. За гумнамі ляжаць у Ларышчаве.

— Хто?

— Атрад. Камісар Лагун... высокі такі, рабы... ён вас ведае. З атрадам ён. Кулямёт у ix «максім»,— хваліўся хлопчык набытымі ведамі.

Плавінскаму перахапіла дыханне. Ён моцна прыціснуў галаву хлопчыка да сваіх грудзей, да зашмальцаванага кажуха: маўчы, маўляў, Валодзька, усё зразумела без слоў.

Памаўчаўшы, усхвалявана спытаў:

— Жывём, цёзка?

— Жывём, дзядзька.

— Папала табе ад маці?

— Што там папала! Памахала ручніком. А мне ў атрадзе, глядзіце, якую паддзёўку далі, на ваціне. Хоць пугай сцёбай — да жывога не дастанеш.

У гэты час з гумнішча ўдарыў кулямёт. Яны кінуліся да акенца. Эх, як замітусіліся салдаты каля поезда. Некаторыя ляглі на насып. Валодзька не адразу зразумеў, што гэта забітыя. Іншыя лезлі пад колы i адтуль, з другога боку, узбіраліся на платформы, пад прыкрыцце брані. З поезда таксама залапатаў кулямёт, забухалі вінтоўкі. На пярэдняй платформе, што стаяла каля самай будкі, павярнула сваё доўгае дула гармата, гакнула так, што Плавінскаму i Валодзьку здалося: дах знесла над імі. Унізе зазвінела шкло, мабыць, вылецелі ўсе шыбы. Ці то, можа, у вушах звінела?