Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Уладзіслаў Францавіч не зашаптаў, a закрычаў Валодзьку на вуха:

— Ляці ўніз. Скажы маці, каб лезла з вамі ў пограб.

Але, відаць, немцы не бачылі, у каго страляюць. А яны стаялі на насыпу i па ix з гумнаў вялі прыцэльны агонь. Таму яшчэ праз колькі хвілін машыніст даў гудок, паравоз штурхнуў платформы, i поезд пасунуўся цераз раз'езд у бок Навабеліцы. Відаць, камандзір браняпоезда зразумеў, што займае вельмі нязручную пазіцыю i спалохаўся, што чырвонагвардзейцы могуць адрэзаць шлях да адступлення. За поездам, даганяючы яго, бегла нямецкая ахова. Салдаты чапляліся, хто за што здолеў, i ад куль падалі на насып.

Плавінскі ўбачыў: ад гумнаў да раз'езда беглі людзі. Здалёк пазнаў Лагуна. Глянуў у другі бок: на чыстым полі, дзе праталіны перамяжоўваліся на касагорах з палосамі іскрыстага снегу, як з зямлі, выраслі постаці людзей. Яны таксама беглі да раз'езда.

Уладзіслаў Францавіч скінуў шапку, перажагнуў сваю лысіну: дзякую пану богу, дарога на Добруш адкрыта! З юнацкім спрытам па хісткай лесвіцы саскочыў уніз. Прыгінаючыся пабег да паравоза. Ззаду, з прыгрэбка, закрычала кабета:

— Валодзя! Ну, сарві-галава! Заб'юць гада — не вяртайся дадому! Шкуру спушчу!

Валодзька перагнаў машыніста i першы ўскочыў у паравозную будку.

Плавінскі скінуў кажух, Валодзька сваю сукню. Узяліся за працу: кідалі ў топку, дзе яшчэ ў попеле тлелі кавалкі антрацыту, дробныя цуркі. Потым спускалі з тэндара вугаль. А побач, недзе там, у канцы поезда, за станцыйным будынкам, ішоў бой. Але стары i малы не звярталі ўвагі на страляніну. Im трэба было хутчэй нагнаць пару. Як мага хутчэй. Бо бой — што гульня ў карты, невядома, каму пашанцуе праз паўгадзіны.

У топцы ўжо шугала полымя, калі да ix заглянуў камісар браняпоезда Лагун.

Крыкнуў знізу:

— Уладзіслаў Францавіч!

— Я! — выглянуў машыніст.

— Жывы?

— Жывы!

— Шуруйце! — i пабег туды, дзе ажно захліпаўся кулямёт.

— Качагара! Качагара прышлі!

Але ці то Лагун не пачуў праз стрэлы, ці забыўся ў запале, ці баец, якога паслаў, не захацеў у такі момант мяняць вінтоўку на шуфлю, ці, можа, яго куля дагнала. Ніхто не з'явіўся на паравоз.

У Валодзькі па твары, вымурзаным у вугальным пыле, раўчукамі цёк пот: не па сіле яшчэ хлапчуку качагарская праца.

Уладзіслаў Францавіч задыхаўся — халерная астма не адступіла, сціснула ў самы непадыходзячы момант.

А тут яшчэ новая пагроза. Крокаў за сто наперадзе, збоку ад насыпу, ірвануў снарад. Нямецкія камандзіры, нарэшце, відаць, сцямілі, чаму чырвоныя так імкліва атакавалі раз'езд, i гармата ix яўна цэліла па паравозу i па чыгуначным насыпу, наперадзе браняпоезда, каб разбурыць рэйкі, патрушчыць шпалы.

У топцы гудзела полымя, але стрэлка манометра, як на бяду, не краналася з месца: астыў кацёл.

Снарад ірвануў побач з паравозам, злева. Асколкі забарабанілі па бранявых плітах. Узрыўной хваляй, выбіўшы шкло будкі, Плавінскага кінула на хлопчыка. Абодва яны, аглушаныя, паваліліся на кучу вугаля. Хвіліну ляжалі нерухома, мабыць, кожны прыслухоўваўся да сябе — ці цэлы?

— Жывы, Валодзька?

— Жывы... Ох, i бабахнула!

Уладзіслаў Францавіч паспрабаваў падняцца i раптам пачуў, што пад сарочкай па плячы, па боку пацякло гарачае, ліпучае. Кроў. Ранены.

Спалохала не сама рана. Спалохала, што ён не здолее шураваць у топцы. Хоць бы зберагчы сілы на тое, каб павесці паравоз. Бо ніхто іншы яго не павядзе. Дарэмна загінуць людзі.

— Валодзя,— прахрыпеў стары, выплёўваючы вугаль.— Ляці да Лагуна! Качагара! Няхай дае качагара! Ты бачыш, яна, халера, ні з месца,— кінуў ён на манометр.

Хлапчына нехаця адчыніў дзверы i тут жа падаўся назад, крыкнуў:

— Дзядзька! Паравоз!

— Што — паравоз?

— Ідзе паравоз!

— Адкуль?

— З Добруша.

Плавінскі глянуў уперад: за якую вярсту, не далей, да ix імчаў заднім ходам паравоз. Далека над чыгункай вісела каса белага дыму. Стары хацеў зноў перажагнацца, але не хапіла сілы падняць руку. Перад вачыма паплылі зялёныя кругі. Павольна, прытуліўшыся да задняй сценкі будкі, ён пачаў асядаць на падлогу. Але яшчэ пачуў, як падышоў другі паравоз, як ляснулі буферы, звыкла крыкнуў счэпшчык. I другі голас, камандзірскі:

— Лагун тут? Перадаць Лагуну: раненых i каманду на поезд! Атрадам — разабраць пуць i адступаць. Не чакаць, пакуль да немцаў падыдзе падмацаванне. Не ўвязвацца ў вялікі бой!

Паравоз тузанула, i Плавінскі стукнуўся патыліцай аб сценку. Гэта як бы прасвятліла ў галаве. Той, другі машыніст, даў знаёмы гудок: «Кранаюся! Тармазы». Але тармазы ад вагонаў — у яго, Плавінскага. Як жа ён забыўся, стары машыніст? Рассеўся, як дома на канапе.