Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Адным словам, Гомельскі вакзал i афіцэрская размова прымусілі мяне моцна задумацца над тым, што пачуў, убачыў, што робіцца навокал. Дзесяткі пытанняў, што варожыя салдаты, наступал! на мяне з усіх бакоў. I адказаў на ix не было. Я стаяў перад гэтым страшным войскам абяззброены, адзінокі, няўмелы.

Прыехалі раніцой. Паспешліва выходзячы з вагона, бо цягнік на той станцыі спыніўся мінут на пяць, не больш, капітан узлавана прабурчаў: «Свіння». Я здагадаўся, што ён вылаяў палкоўніка, які не прачнуўся, каб развітацца.

На маленысім пероне пад акацыямі капітана страчалі жонка i бацька. Пані Антаніну Сяргееўну я адразу пазнаў, бо штодня глядзеў на яе картачку, якая стаяла на століку ў бліндажы. I там я любаваўся яе прыгажосцю. Але жывая яна была яшчэ прыгажэйшая. Маленькая, з адмысловым стажком светлых валасоў, у бялюткім, як снег, плацці, у блакітнай, як неба, касынцы на шыі, з букецікам ярка-чырвоных кветаК у руцэ, пані здалася мне казачнай прынцэсай. Вельмі падабалася, што яна першая кінулася да мужа, абняла I заплакала гэтак, як плакал! нашы вясковыя бабы. Як бы разгублены, капітан прасіў: «Супакойся, Тоня, я прашу цябе. Бачыш,— я жывы, здаровы. Супакойся». А стары пан з абвіслымі вусамі стаяў збоку i паблажліва ўсміхаўся, чакаючы свае чаргі, каб абняць сына. Дачакаўся, абняў — пацалаваў у дзве шчакі, у лоб, паляпаў па плячах. Сказаў:

— Дужа рады, сынку.

Нарэшце пані ўбачыла мяне.

— Сева! А гэта твой добры ангел, пра якога ты пісаў? — i дадала нешта па-французску. Падышла да мяне, мяккай духмянай ручкай правяла па шчацэ, нібы праверыла, ці не расце ў мяне часам барада. Сказала: — Прелесть.

Я ашалеў ад нечаканасці, ад разгубленасці i грымнуў:

— Рады старацца, ваша благароддзе!

Пані Антаніна весела засмяялася. А стары пан пахваліў:

— Малайчына! Герой! Дзякую за службу, хлопча! — I працягнуў мне руку. Руку мне паны паціскалі толькі аднойчы — калі крыж уручалі. А каб вось так, проста пры сустрэчы — то гэтага не было ніколі, i я зусім разгубіўся i ў той жа час расчуліўся і ўзрадаваўся. А тут яшчэ капітан сказаў:

— Трэба табе, Піліп, вучыцца цалаваць дамам руК1. Выходзіш, брат, у свет.

— Ця навука не така складана,— адказаў яго бацька з усмешкай.

Мой капітан i яго жонка размаўлялі па-руску ці па-французску. А стары пан — па-ўкраінску; пасля я пачуў, што з сынам ён гаворыць па-польску i па-руску, а з усімі іншымі — толькі па-ўкраінску.

Трохі паводдаль на пероне стаялі станцыйныя служачыя. Калі павіталіся сваякі, начальнік станцыі сказаў кароткую прамову, павіншаваў «доблестного защитника царя и отечества» з вяртаннем у родны кут, пажадаў шчасліва адпачыць i запэўніў, што яны, чыгуначнікі, робяць «усё, каб воіны праваслаўныя не адчувалі патрэбы ні ў хлебе надзённым, ні ў снарадах баявых на галовы супастатаў нашых, германскіх варвараў».

Я падумаў, што з хлебам яшчэ як-ніяк абыходзіліся, хоць зімой паёк падрэзалі, а вось снарадаў не хапае, інтэндантаў клянуць не толькі салдаты, але i афіцэры.

Гімназістка паднесла капітану кветкі.

За станцыйным плотам стаялі цікаўныя — дзеці, сяляне. Там жа панскія коні: стаеннік пад сядлом, другі — запрэжаны ў двухколку, i конь-працаўнік у аглоблях звычайнай арбы, на якой снапы возяць.

Капітан павітаўся з фурманам — нізкарослым дзядком у доўгай кашулі, у саламяным капелюшы; абняў старога, паляпаў па плячы, сказаў, што дужа рады бачыць дзядулю Антона бадзёрым i што, маўляў, той ніколькі не пастарэў.

— Спасыбі, паночку. А чаго ж я маю старыцца ў такого гарного пана, як бацько ваш? — адказаў стары з пашанай, сур'ёзна, але мне чамусьці пачуўся ў яго словах смутак.

Стары пан спрытна ўскочыў у сядло, весела сказаў: «Даганяйце!» — i паімчаў па пыльнай дарозе ўздоўж чыгункі. Маладыя палюбаваліся ўслед яму.

— Які герой папа!

— О, ён нястомны! Аддаў у салдаты ўпраўляючага заводам, злавіў, што той краў,— i цяпер сам, адзін, займаецца i маёнткам i заводам. Ад цямна да цямна працуе.

Капітан i жонка селі ў двухколку, на мяккае сядзенне, засланае квяцістым дыванком. Пані ўздзела плашчык, нацягнула пальчаткі i ўпэўнена ўзяла ў рукі лейцы. У такой ваяўнічай паставе, кіруючы цудоўным канём, яна выглядала, здалося мне, яшчэ больш казачнай. Я прымасціўся на возе наміж чамаданамі, i мы з дзедам няспешліва выехалі з мястэчка.

Ранак быў сонечны. Звінелі жаўранкі. Квітнела ўсё навокал. Збажына па калена вырасла, а там у нас, за Мінскам, яшчэ толькі сеялі: з акна вагона бачыў я жанчын i такіх хлопцаў, як я, што ішлі за сохамі, баронамі. З цягніка здавалася — худыя коні i людзі хістаюцца ад ветру. Тут, на Украіне, усё было лепшае — коні, пасевы. Так, прынамсі, здалося спачатку. Дзед маўчаў, быццам i не было мяне на возе. Здзіўляла мяне такое ўпартае маўчанне, але не вельмі трывожыла: забыўшыся на свае начныя пакутлівыя разважанні, на фронт i на ўсё на свеце, я думаў пра пані — зачаравала яна мае сэрца; думаў з юнацкай узнёсласцю, з незнаемым да таго хваляваннем. Вельмі хацелася дзеля яе зрабіць нешта незвычайнае, гераічнае — уратаваць, напрыклад, ад смерці капітана ці самую яе. Аднак скрып арбы, спевы птушак, аднастайнасць стэпу закалыхалі, i я заснуў. I... сніў пані, праўда, не вельмі прыгожа. Прачнуўся ад сораму.