Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Так, нам патрэбна родная школа, патрэбен патрыятычна свядомы чытач, нам патрэбна законнае месца ў гісторыі братніх народаў, патрэбна здаровая, інтэрнацыяналісцкая гордасць сваім народам, не горшым за іншыя ў працы, у барацьбе за светлыя ідэалы, за мір i дружбу, за чалавечнасць.

Усё гэта вельмі сугучна нашаму часу, вялікай, надоўга разлічанай мудрасці.

Вельмі істотна i тое, што ў нашы дні паўтараецца часта, што патрабуе ажыццяўлення ў справах,— маю на ўвазе неабходнасць перабудову пачынаць перш за ўсё з самога сябе, са свайш найбліжэйшага калектыву.

Пра гэта хочацца сёе-тое сказаць.

Гадоў з чатыры таму назад я чуў такое акрэсленне тагачасных грамадскіх настрояў: суцэльная млявасць i абыякавасць. Гэта, на жаль, не надта. хоча адыходзіць у нябыт, у нечым яно стасуецца i да нас.

Згадваюцца тры вечары ў нашым пісьменніцкім клубе — зусім нядаўнія i сумна характэрныя. Вечар Уладзіміра Караткевіча, з пагоды выхаду яш кнігі «Быў. Ёсць. Буду». Дзевяностапяцігоддзе Рыгора Раманавіча Шырмы. I вечар памяці Аркадзя Чарнышэвіча. Тры вельмі значныя імёны, тры светлыя вобразы: Караткевіч — арыгінальны, яркі паэт, празаік, драматург, публіцыст, слаўны таварыш, што так балюча без пары пакінуў нас; Шырма — чалавек подзвігу, жыццёвага i творчага, асоба з высокім маральным аўтарытэтам; Чарнышэвіч — таленавіты апавядальнік i раманіст, які зрабіў бы намнога больш, каб не бязлітасны цяжар несправядлівага лёсу — бяспраўе далёкай ссылкі.

A ў зале на тых вечарах, даволі людных, дзякуючы прыхільнікам роднага слова, нашага брата пісьменніка было тры-чатыры, ну пяць чалавек, амаль заўсёды тых самых. Такое паўтараецца i часта, i даўно. Hi старэйшых не ўбачыш, ні маладых. Цяжка ўявіць, што гэта іменна тады, у тыя вячэрнія паўтарыдзве гадзіны, недзе за мноствам пісьмовых сталоў ствараюцца суцэльныя шэдэўры, i працэс той ніяк немагчыма спыніць,— больш падстаў згадваць славутую млявасць i абыякавасць, сумна думаць пра нашу незразумелую, ганебную непавагу да зробленага іншымі, непавагу да нашых папярэднікаў.

Калі ж мы збіраемся гуртам, на сходы, колькі панылай дробязнасці, бяздарных прэтэнзій, узаемных прыдзірак, недастойнай помслівасці, халастой балбатні то пра нядаўнюю «духоўнасць», то пра новае «мысленне» даводзіцца сяды-тады пачуць!.. I гэта ў той час, калі мы як быццам сабраліся дзеля таго, каб займацца галоўнай, адзінай справай свайго жыцця, калі ў краіне рэвалюцыйны ўздым перабудовы, паварот да доўга i нялёгка чаканай галоснасці, калі ва ўсім свеце трывога не проста за мір, a ўжо за выжыванне чалавецтва!.. A ў нас часамі так нудна, нізка, так няёмка на душы... Рэдка бывае інакш, па-сур'ёзнаму, калі i дадому са сходу ідзеш чалавекам, i назаўтра працуецца ахватней.

Мы вельмі мала чытаем адзін аднаго, мала радуемся поспеху таварыша па прызванні, зачаста не заўважаем, што побач з намі жывуць, працуюць добрыя пісьменнікі, што некрыкліва, сумленна робяць сваю справу.

Мы вельмі недастаткова паважаем роднае слова. У працы сваёй. Моўная шэрасць, прыблізнасць, неахайнасць, спешка — нібы на злом галавы. Такое асабліва непрыемна i трывожна назіраецца ў нашай змены. Чуў нядаўна, у адказным выступленні адной паэтэсы: «Маладыя навучыліся пісаць». Яны, бач, навучыліся, а бедны Талстой да самай смерці вучыўся. Семнаццаць пачаткаў рамана «Воскресение», сто дзесяць варыянтаў філасофскай кнігі «Путь жизни». А некаторы наш скараспелы, лёгка-крыўдлівы ўмелец ледзь паспявае вычытаць свой рукапіс пасля машынкі, першы экземпляр, на другі ўжо цярплівасці не стае, трэба бегчы ў рэдакцыю, у выдавецтва.. З плеч ды ў печ, як пра сырыя дровы гаворыцца. Хай сабе — скідка на маладую гарачку. A колькі ж пажылых ды сталых сяк-так трухціць або паўзе на свой прысядзібны Парнас з папушчанымі лейцамі, з поўнай свабодай у правілах руху або хутчэй зусім без павагі да ix. Правінцыяльная гігантаманія ў спалучэнні з вялым драбнатэм'ем і, разам з тым, спрактыкаваная рухавасць у прасоўванні ў друк сваёй, гак часта ацеслівай, прадукцыі. Прачытаўшы нешта цікавейшае ў часопісе, парой захочацца сказаць таварышу шчырае слова, якое магло б, чаго добрага, i прыдацца яму, але дзе там, позна — канвеер панёс ужо гэты новы самашэдэўр у цвёрды пераплёт — i дома, i ў Маскве...

Даўно мне помніцца тупое, сытае: «А што там мова, мову паправяць у рэдакцыі». A ўжо ж i ў рэдакцыях, часопісных i выдавецкіх, правіць, працаваць з аўтарам у добрым сэнсе гэтага слова, не надта ўмеюць i хочуць. Збольшага толькі, у асноўным стыліст ды карэктар. Нават i так гаворыцца, што «друкаваць трэба — як аўтар напісаў». Толькі цэнзураваць стараюцца, многіх штатных апераджаючы ў сваёй палахлівай звышпільнасці.