Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Для ілюстрацыі — два фрагменты з розных пісьмаў:

«...Атрымаў ліст ад Чалмаева з «Дружбы народов», прапануе некалькі тэм. Перспектыва прывабная. I хочацца, i колецца... Не ведаю, ці спраўлюся напісаць, бо планы i так пераўзыходзяць мае мажлівасці. Ніяк не давяду да ладу Салагуба, а за акадэмічны артыкул, можна сказаць, не браўся. Незакончаны ляжыць палемічны артыкул аб перыядызацыі старажытнай літаратуры i дапаможнік па выразнаму чытанню. Уклініўся ў мае планы даклад аб эстэтычным выхаванні, які я прачытаў на абласным семінары настаўнікаў мовы i літаратуры. Асноўная думка: сувязь эстэтычнага выхавання з жыццём, г. зн. з роднай прыродай, грамадскім i бытавым укладам нашага нацыянальнага раёна i нацыянальным (рэгіянальным) мастацтвам,— так быў захапіўся працай, што хацеў давесці даклад да кандыцыі журнальнага артыкула, але зараз гляджу на здабыткі гэтага даклада скептычна, мажліва, пазней, сабраўшы больш матэрыялу, давяду гэтую справу да нейкага канца».

Гэта — са снежня 1960-га. Тады, калі ласка, з лістапада 1973-га:

«...Вісіць на шыі яшчэ раздзел для акадэмічнай гісторыі літаратуры на рускай мове i рукапіс Серафіма Андраюка (на рэцэнзіі) — дай бог закончыць да канца наступнага месяца... Каб як збавіцца ад пачуцця затумканасці — нічога не хацеў бы. А то налятае адно на другое, i бегаеш у вечных даўжніках, уцякаеш ад крэдытораў...»

Такія фрагменты з пісьмаў можна было б трывожна, прыкра множыць...

Забанальненым словам «хобі» мне не хочацца называць ягонае захапленне жывапісам, разьбой па дрэву, мастацкай фатаграфіяй — усё гэта было ў яго не толькі адпачынкам ад навукі i літаратуры, усюды ён дамагаўся прафесійнасці.

У падрыхтоўцы да выдання кнігі «Я з вогненнай вёскі...» у нас былі два выдатныя памочнікі — рэдактар Васіль Сёмуха i мастак Арлен Кашкурэвіч. Процьма работы, якая несправядліва называецца «чарнавой». Гэта тая работа, якой пасля не відно, відаць толькі промахі, недапрацоўкі, памылкі. А каб ix не было — патрэбна нямала цярплівасці, як з пчоламі, цягавітасці, як у аратага, дадамо яшчэ светлую думку, відушчасць i творчае азарэнне, якое не адразу ўспыхвае на жары ці прыску. Калі з Васілём Сяргеевічам працавалі мы ўдвух з Адамовічам, дык з Арленам Міхайла.вічам Калеснік адзін. Пакуль ішла яго работа з мастаком, якога адрознівае i надежны густ, i пленная практыка афарміцеля, а таксама i мяккая, але паслядоўная настойлівасць, Валодзя, i сам мастак, пісаў мне зрэдку i пра цяжкасці, i пра ўдачы ў пошуках належнага вырашэння той ці іншай формы падачы матэрыялу. Прычым трэба памятаць, што яму трэба было i ў Мінск прыязджаць неаднойчы i што ўся тая процьма за чатыры леты назапашанага матэрыялу ў падачы для кнігі рыхтавалася ім не ў больш-менш прыстойнай фоталабараторыі, а проста ў цесным ванным пакоі, i не ў поўнай свабодзе для гэтай работы, a дзённымі ды вячэрнімі прыхваткамі, нібы між іншым, пасля лекцыяў, паседжанняў, дакладаў, літаратуразнаўчых работ, якія ў сваю чаргу, а часцей без чаргі патрабавалі надежна й увагі.

I ён усюды паспяваў.

Кніга ў таленавітым афармленні выйшла ў арыгінале, потым яна ў перакладах на рускую, англійскую, балгарскую мовы паўтарылася далкам па Калесніку ды Кашкурэвічу, a ў іншых выданнях — украінскім, чэшскім, венгерскім, польскім, калі так ці інакш мяняўся фармат i вокладка, фотаілюстрацыі заставал іся яго, Валодзевы. I кожная з ix для нас, трох яе аўтараў, мела, а цяпер ужо для мяне аднаго мае сваю інтымную гісторыю, наводзіць на ўспаміны i нязбыўны, хоць i светлы, i цёплы часамі, a ўсё ж самотны сяброўскі сум...

Дваццаць гадоў таму назад, у Маскве, знаёмячы Валодзю з маім рускім сябрам, добрым пісьменнікам i чалавекам Васілём Субоціным, я назваў яго, Калесніка, а мой Васіль Яфімавіч, па-свойму сціпла ўсміхнуўшыся, сказаў:

— Как же не знать! «Володя сказал», «Володя пишет», «Если бы Володя это видел». Очень приятно, Владимир Андреевич!..

I мне было прыемна ўдвая,— i што знаёмлю сяброў, i што Вася, якога цікавяць мае лірычныя запісы, аб чым ён i ў друку гаварыў, ведае пра нашу дружбу.

Гэта праўда,— у запісах маіх, i ўжо надрукаваных, i яшчэ не, пра Валодзю гаворыцца часта. A штосьці большае пра яго як чалавека, пісьменніка, сябра мне пакуль што — спакусліва-зманлівае «пакуль што»! — напісаць не прыйшлося. Калі не лічыць скупаватага нарыса «Першы прыпынак», слова да яго пяцідзесяцігоддзя.

Нямала дадала б i, можа, калі-небудзь дадасць наша перапіска.

А пакуль што — аптымістычна паўторымся — няхай штосьці скажа i гэтая публікацыя.