Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Сумнае гэта відовішча — бязмежжа гарадскіх могілак з безліччу зноў жа стандартных пірамідак i крыжоў, якіх усё больш ды больш з кожным месяцам, калі мне меркаваць па сваім тут быванні, за год — трэці раз.

* * *

Літаратурны ўнук гаварыў учора па тэлевізары, што калі б ён нарадзіўся рускім пісьменнікам — яму не было б чаго рабіць, бо там «усе нішы занятыя». A ў беларускай літаратуры, маўляў, жанравых нішаў поўна.

Згадаўся ягоны дзед, універсальны графаман, які на сваім пяцідзесяцігоддзі гаварыў пра сваю шматжанравасць: «Што ж, кожнаму жанру хацелася дапамагчы...»

* * *

Па радыё сёння выступаў вялікі мінскі абласны начальнік, з высокай заклапочанасцю народным лесам гаварыў i доўга, i нібы шчыра. А я тым часам успамінаў, як увосень дзевяноста другога, калі наш дом засяляўся, я, шукаючы сантэхніка, які не закончыў, пакінуў работу ў нас i пабег у суседні пад'езд, застаў яго там, у шыкоўнай кватэры, дзе ён ладзіў у ванным пакоі ўмывальнік «цюльпан». Толькі спытаўся, калі ж ён закончыць пачатае ў нас. А ён мне трохі пазней, на прастадушным надпітку, расказваў, як на яго крычаў той начальнік,— чаму ён упусціў мяне за парог, хоць я, спыніўшыся на лесвічнай пляцоўцы ў адчыненых дзвярах, парог той не пераступіў. Я яму, ведаеце, гавару, што вы ж пісацель, а ён мне кажа: «Ну i што?!»

«Ну i што» застаецца i надалей.

* * *

Сёння ажно адмахнуўся ад астрабрыдлага — па Караткевічу — самаедства:

«Я грэшны? Ты ж мяне, Божа, такім i зрабіў!..» А гэта — з «Хозяина и работника», што я заўважыў i перакладаючы гэтае апавяданне, на чым спыніўся яшчэ раз i чытаючы карэктуру. У Льва Мікалаевіча Мікіта думае так:

«Известно, грехи. Да что же, разве я сам их на себя напустил? Таким, видно, меня Бог сделал. Ну, и грехи! Куда денешься?»

Якая праўда, а так проста сказана. Калі не ўдумацца, дык, чытаючы, i пройдзеш міма.

* * *

Выпадкова сустрэўся на выдавецкай лесвіцы з Валодзем Васілевічам, i ён расказаў мне пра сваю радасць. Выняў з папкі тоўстую, на ўвесь захоп жменяй, карэктуру новай кнігі. Зноў родны фальклор, першы том трохтомніка. У акадэмічную серыю «Беларуская народная гворчасць» не ўдалося падключыць — па ўсеагульнай нашай прычыне: грошай няма — ідзе трохтомнік у «Мастацкай літаратуры». Калі выйдзе — богведама, але ж ідзе! Гэтым свяціліся вочы харошага сына Лены Васілевіч, аднаго з нашых светлых рупліўцаў. А мне ўявілася — ужо дома — як ён будзе чытаць гэтую вялікую i нялёгкую карэктуру. Праца цяжкая дый радасная, як ворыва, як малацьба.

* * *

Ён мяне раздражняе, не раўнуючы, як N.,— не магу ні слухаць, ні бачыць. «Не раўнуючы»— таму, што ў выпадку з таленавітым паэтам, які губіць сябе хамскім п'янствам, зло непараўнана меншае... Учора, уключыўшы «Рэзананс», новую, прэзідэнцка-алілуйную праграму, убачыўшы «ўсенароднага», пачуўшы першыя фразы самазахаплення, з болем выключыў тэлевізар...

Дробязь як быццам тое, што я адмовіўся атрымліваць медаль ветэрана з ягоных рук, але i не дробязь, бо ў справах галоўных дробязей няма. Адчуў гэта з задавальненнем двойчы,— чуючы пра тое «августейшее» ўручэнне па «Свабодзе», а потым чытаючы ў «Звяздзе».

Дарэчы, «Звяздзе» ён таксама не даруе, мяркуючы па тым, як у «свой чысты чацвер» іранізаваў над галоўным рэдактарам, з намёкам пра «нацыяналізм»...

Тады яшчэ «ЛіМ» застанецца, а потым ужо беларускімі,— няхай сабе i з прынцыповымі агаворкамі,— застануцца «Ыіва» ў Польшчы, «Наша ніва» ў Літве, «Беларус» у Амерыцы... Бо i яго выкурыць прэзідэнт з Мінска. Найцяжэй яму будзе, відаць, ca «Свабодай», якую апошнім часам i я чытаю ўсю, ужо значна менш звяртаючы ўвагу на некаторую правінцыйную грубаватасць, часамі ледзь не да гы-гы-гы.

* * *

Няўжо так звычайна, празаічна i памрэш, без нейкага вышэйшага заключнага акорда?..

Я — нейкі я — сяджу адзін у ціхай, светлай кватэры i друкую на машынцы, лезу ў шуфлядку стала па хустачку i — неяк дзіўна, збоку гляджу на чала века — старога i самотнага ў сонечным святле з-за вокнаў...

* * *

I смех, i бяда ў тым, што пэўнае пакаленне новых, маладых, так сказаць творцаў — а мне ix даводзілася сустракаць i праводзіць у прозу цвярозай рэчаіснасці ўжо некалькі,— лічыць, што ўсё былое, нядаўняе — лухта i марнота, а вось яны прыйшлі — не проста прыйшлі як яшчэ адна змена, a прыйшлі назаўсёды! Такуюць, перабіваючыся ўзаемна, пакуль ix ззаду не падціснуць новым i такім самым па сутнасці такаваннем яшчэ адны прэтэндэнты на беспамылковую вечнасць.

* * *

Стары, энергічны, вясёлы доктар пра здароўе пытаўся так: