Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Цікава яно ўсё-такі — чацвёртае лета гэты сціплы, з пароды лаек з прымессю, разумны псіна прыбягае да нас за добрых восем кіламетраў лугам ды лесам, ад свайго гаспадара, старшыні калгаса; пагосціць дзён колькі, тады знікае дахаты, а праз месяц, а то i хутчэй — зноў сюды. Не падумаеш, што дома яму голадна. I будка добрая, па-гарадскому кажучы — прэстыжная, i ланцуг пры ёй, на пяску,— сам я неяк бачыў.

Сусед наш кажа, што ў ланцугу тым i бяда: не хочацца быць навязаным. А суседка — з іншай псіхалогіяй падыходзіць: у ix была сучка Лайма, з якою Шарык хораша пасябраваў, а тая потым, у горадзе, трапіла пад машыну, i ён забыцца яе не можа, усё шукае на іхняй сядзібе, прынюхваецца... Праўда, раней прынюхваўся, шукаў, а потым i прывык сюды наведвацца.

Такая вось гісторыя.

Па загаду нашай гаспадыні, якая i так не любіць сабак, а тут яшчэ чужы дзівак ria градах будзе таптацца, мы не кормім Шарыка, так гонячы яго дахаты, а ён усё роўна вяртаецца. I добра было б мець такога i ўнукам сябра, i сабе. Нават сама бабуля часам ласкавее, кал i ён суправаджае яе ў ягады ці ў грыбы. Але ж чужы, чужое, а на свайго ў нас згоды няма.

Вярнуліся мы з малаком, i ён прылёг за брамкай, на мокрай траве, увесь у сваёй галоднай, самаадданай цярплівасці. Пасля халоднай, мокрай, нішчымнай ночы вартаўніка трэба было б падмацаваць нечым, але я кажу яму:

— Не, браток, не магу я з-за цябе сварыцца з жонкай, бяжы ты дахаты!

А ён ляжыць. Праўда, потым не вытрымае, знікне, да каго з суседзяў ці й наогул. Каб потым з'явіцца зноў.

Проста апавяданне, ці што?

* * *

Каб ад свае гаспадаркі, дзе процьма работы, якое няма на каго пакінуць, ехаць на ферму, яна, быстрая, маладжавая ўдава, калгасная даярка, устае ў тры гадзіны. Едзе туды прысланай фурманкай, цэлую гадзіну калываюцца. Калі возчык трапляецца, дзякуй яму, негаваркі, дык яна i падрэмле крыху.

Гаворыць мне пра гэта i ўсміхаецца.

Такі вось айчанашны хлеб на кожны дзень: тройчы на ферму i назад, дахаты, дзе таксама хапае работы.

Калі я зайшоў зранку на яе хутарок i мы, павітаўшыся, загаварылі пра вясну, ад злыдняў-камароў да яблыняў, што так раскошна цвітуць, яна сказала:

— Няхай бы, здаецца, i яблыкаў не было, а каб яны так заўсюды цвілі!

Народнае, ад чалавека цяжкай працы.

Дома запісваю гэта, i хочацца дадаць: а яшчэ ж у мяне за акном белай кашкай расквітнела «сухадрэўка», i бэз нібы не спакваля — увачавідкі так духмяна разбутоніўся!..

А перад сном, ужо без святла, пад ціхую музыку па радыё, убачыў зорачку ў чыстым начным блакіце, побач з графічна выразным нерухомым россыпам ліпавай лістоты. Зорачка тая як быццам ішла насустрач мне, самотна выядрываючыся ў сціплае, пяшчотнае пабліскванне.

I журботна, малітвена падумалася, як гэта чалавеку суджана так мала, так коратка любавацца красой, якую ён лічыць роднай!..

* * *

На нядаўнім з'ездзе беларусаў свету Ян Чыквін падараваў мне кнігу Тэрэсы Занеўскай «А dusza jest na Wschodzie», i там амаль незнаемы Тадэвуш Канвіцкі прыемна здзівіў тым, што ён uwielbia [ 3 3 Uwielbiać — абагаўляць, схіляцца ў глыбокай пашане. ] (скажам прасцей: вельмі любіць) мяне за лірычныя запісы, называв ix пенкнымі i хвалюючымі, а разам з тым абвінавачвае ix аўтара ў «патрэбе падаць на калені i шапкай кланяцца Маскве...».

У такой i падобных прэтэнзіях трэба бачыць шкоду, якую я наношу сваёй нацыянальнай годнасці, пісьменніцкай арыгінальнасці. Але ж чым? Тым, што люблю Талстога, Чэхава, іншых вялікіх рускіх, якіх такой самай, агульналюдскай любоўю любяць на ўсіх кантынентах? Ен не кажа пра Расію, а пра Маскву, i тут вылазяць вушы яго патрыятычнай абмежаванасці, гістарычнага болю, крыўды, нянавісці да Moskwy, як да імперыі, i да Moskali, як прыгнятальнікаў, перад якімі я ніколі не чапкаваў, тым больш на каленях.

* * *

Заслугу таго пакалення нашых землякоў, якое тым часам уступіла ці ўступае ў старасць, бясспрэчную заслугу ў захаванні роднага на далёкай чужыне, у іншамоўным асяроддзі, трэба прызнаць, само сабою — не перабольшваючы.

Ды вось жа то адзін, то другі з ix, a ўжо i гуртам прызнаюцца, што перадаваць эстафету свядомай беларускасці маладым ды яшчэ маладзейшым усё цяжэй i цяжэй. Мацнейшыя, пануючыя мовы без асаблівых намаганняў бяруць сваё. Гарачы, рухавы Янка Запруднік папракае мяне ў тым, што ў запісах я «Цыцэрона цытую па-руску» (?), з чым ён, як нацыяналіст (ягоныя гордыя словы), ніяк не згодзен. А дачка яго тым часам піша свае вершы па-англійску. Гэта — яўнае, a колькі ж тайнага?.. I прызнавацца ў гэтым нялёгка.