Янка Брыль - Вячэрняе

А гэта ж так проста ўсё: за словамі майго верша — толькі маё хваляванне, якое другому пакуль што не перадалося. Пакуль што?.. А ў іншага каго яно і ніколі не можа перадавацца, як трэба.

* * *

Прышвін, «1930 год». А друкуецца гэта праз... пяцьдзесят дзевяць гадоў.

Вось на што асуджаешся, пішучы «для сябе». І застаешся сучасным. Калі пішаш праўду.

* * *

Пазаўчора «Ліра» здзівіла адным сюжэтам, як быццам, спачатку здалося, і не літаратурным.

Гутарка маладой журналісткі з татарынам сярэдніх гадоў, дырэктарам саўгаса «Лідскі», Мацвеем Крыніцкім. Прыгожая цвярозасць думкі, добрая беларуская мова, начытанасць.

Для прыкладу, амаль дакладна:

Журналістка: «Мне так сказалі на высокім узроўні, што раней трэба падумаць не пра беларускія падручнікі для школ ды інстытутаў, а пра раддамы, пра бальніцы, якіх нам так не хапае! Як вы на гэта глядзіце?»

Дырэктар (трохі падумаўшы, як і пасля кожнага пытання): «Гэта чыстая дэмагогія. Пры чым тут выдаткі, грошы, калі трэба ратаваць жыццё народа — яго мову? Каб вам сказалі: дай дзесяць тысяч, дык будзеш жыць, няўжо ж вы думалі б пра грошы? Не хапіла б сваіх, дык пазычылі б!..»

* * *

Сярод вучнёўскіх запісак было і такое пытанне: «Пасля якога твора вы адчулі сябе вядомым?» Адказваў не надта ўдала. А потым, адказваючы зноў жа пра тое: калі я пачаў пісаць, сказаў, што ў шостым класе, і дадаў:

«Вось тады іменна я быў найбольш вядомым — у сваёй школе».

І разам са слухачамі засмяяўся.

* * *

Калі мне было дзевятнаццаць-двадцаць гадоў, калі я араў, касіў, малаціў, штодня ведаў стому, аднак мог улетку ўстаць на світанні, перад выхадам у поле, а ўвосені засядзецца далёка за поўнач, каб тады пісаць,— відаць, у тыя часіны я, аўтар «Марылі», «Зладзеяў», «Як маленькі» і іншага, быў у пэўнай, заслужанай меры народным. Ужо без двукосся.

* * *

У маленстве ды малалецтве, ад бацькоў, сямейнікаў, суседзяў, сваякоў, калі да мамы прыходзілі екудзельніцы (з кудзеляй, прасці і гаварыць, гаварыць...), а да бацькі мужчыны-вячорнікі, што пабывалі ў розных кутках неўявіма вялікага свету,— як самавіта, важка, смачна гучалі мне ў іхніх размовах прозвішчы: Булдык, Кукарэка, Гіга, Цаба, Хавуста, Худоба, Чычук... імёны жаночыя: Настуля, Аршуля, Маланея, Аўдоля, Югася, Тэкля, Юста, Віліта, Палуся, Мартося... імёны мужчынскія: Віталь, Баўтрук, Ананік, Янка, Калінік, Артамей, Цупрон, Навум, Аўгей...

І раптам скрыгане імя — Ізыдор, прозвішча Кяргет, мянушка Ныгрыс, да сэнсу якое так і не дабрацца.

І многа было ва ўсім гэтым таямнічасці, паэзіі, мілагучнасці, што адгукаецца ў душы і сёння. Зямным і родным. Ці родна-зямным.

* * *

Пісаць так, як я пісаў на самым пачатку і як пішу цяпер,— што хачу і як хачу,— добра гэта, прыемна, лепш сказаць: радасна. Юнаком я хацеў друкавацца, хвалююча марыў пра гэта, а цяпер, як ні дзіўна бывае самому, з гэтым спяшацца не цягне.

Хоць, калі ўжо зусім шчыра, бывае і сумна. Нібыта я адбываю пакаянне за тое, што шмат друкаваўся, ідучы на кампрамісы, пішучы не заўсёды зусім па-свойму.

Успомнілася, як я туга, са стратамі ішоў у першую кнігу са сваёй праўдзівасцю, наіўнасцю, пісьменнасцю ад народа, мастацкага слова і Тарашкевіча...

А днямі цёпла згадаў рукапіс «Алеся», з якога потым вылушчыўся «Сірочы хлеб». У Мінску пагляджу і той рукапіс, і іншыя з самых першых,— каб дыхнуць тым свежым паветрам.

* * *

Раздражняе ўжыванне рускімі ў сваім кантэксце ўкраінскага «самостійно», замест «самостоятельно», з нейкім ціха-цынічным намёкам на нацыяналізм.

* * *

Шчыры ўсплёск любасці ў Васыля Сыманенкі: «Вкраінонько!» А я аднойчы на Дняпры, выйшаўшы раненька на пустую палубу, не стрываў: «Украинище! Красотище!..» (Папракніце, што з ходу не знайшоў такога на роднай мове...)

У Чаркасах на могілках не зусім маладая красуня артыстка ледзь стрымлівала плач — губы дрыжэлі і вочы поўныя слёз,— чытаючы каля помніка з пакладзенымі кветкамі яго верш. Другі прачытаў Іван Драч.. А я ўспомніў тады прысланага мне Сыманенку.

І вось я чытаў яго сёння больш — вершы і прозу. Таленавіта і нямала зроблена за дваццаць восем гадоў жыцця. Асабліва моцна тое, што найпрасцей ды найшчырэйшае, ад перажытага, адчутага перад гэтым. Ёсць і слабое, «публіцыстычнае», з пэўнай рыторыкай.

І як гэта кожны, няхай сабе найталенавіцейшы, не абыдзецца без слабога, слабейшага? Штосьці заканамернае, нармальнае.

Хоць мы і кажам — з любові — пра Багдановіча, што ён пісаў «адразу выбранае».

Так і ў Таўлая,— вакол стрыжнявых рэчаў і слабейшае, а то і слабое, чаго ён, нашто ўжо руплівы ды нетаропкі, не здолеў выграніць да свайго ўзроўню ў найлепшым.