Янка Брыль - Вячэрняе

— А каб гэта ж, пане браце, дзьмухнуць ёй лёгенька на шыйку ды прылажыцца, га?

— Сма-ка-та! — усміхаецца і старэйшы.

Ах, ах!..

* * *

Успомнілася, як істотнае. Мы з сябрам стаялі на аўтобусным прыпынку. Праходзіла падсухенькая, таленавітая Жэня Янішчыц. Хацела павітацца ды ісці сваёй дарогай, але я запыніў:

— Хадзі, малая, парукайся з дзядзямі.

Пагаварылі ўтраіх пра самае тады галоўнае, трывожнае — пра Чарнобыль. І «малая» сказала:

— Думаю вось пра наш пісьменніцкі з'езд. Божа, якая дробязнасць! Ды абдыміцеся ж вы ўсе, таварышы, падумайце, што робіцца!..

Штосьці так. І яшчэ:

— Сарака яшчэ няма, а ўжо як думаецца...

— А як жа нам, калі на носе семдзесят?

Гэта ўжо мне, бо ў сябра ў запасе больш.

* * *

Правабярэжжа. Нёмана, Стаўбцоўшчына.

Піянерлагер «Пралеска» каля Дзераўной. Дзеткі з Кармянскага і Рагачоўскага раёнаў. Гаспадар нашай паездкі «газікам», супрацоўнік раённай газеты, сказаў раней, што дзеці з Брагіншчыны, і я гатовы быў сустрэць тут страшнае. Шчаслівае «расчараванне» — малеча здаровая, вясёлая, толькі сумуе па мамах, пра што яны мне і адказалі хорам, калі, выступаючы перад імі, спытаўся пра гэта.

У Дзераўной — адзін з герояў Чарнічэнкі, Герой Сацыялістычнай Працы Ваньковіч. Чараваты, вясёлы мужчына, які выйшаў да нас з майстэрні замурзаны. Расказаў пра сёлетні ўраджай бульбы, зялёнае «воблака» якое (маміна слова) віднелася адразу за майстэрняй і «палігонам» іржава-чырвонай сельгастэхнікі, пра таксама добры ўраджай жыта, нягледзячы на тое, што «з красавіка да пазаўчарашняга дажджу не было». Два адчуванні: нібы няёмкасць, што вось масквіч Чарнічэнка і гэтае месца знайшоў на карце краіны, а я тут упершыню, і другое — хутчэй не адчуванне, а думка,— што ў нас было б, каб такіх, як гэты Ваньковіч, былі не толькі адзінкі...

Дзераўная, што была для мяне калісьці нечым загадкава-далёкім, яшчэ да таго перадваеннага моста ў Ярэмічах, доўгага, высокага, за якім ішла грэбля — на пушчанскі ўсход.

Згадаўся варшаўскі ксёндз Сувала, «партызанскі капелан» Ора, які тут служыў перад самай вайной і ў гады акупацыі, адкуль, дарэчы, і яго «акоўскі» псеўданім. Вясёлы сангвінік з нядрэннай беларускай мовай і фальклорнай дасціпнасцю, што мне, ад знаёмства з ім у 1973 годзе, прыгадалася, калі глядзеў на магутны касцёл у дрэвах, на пануючым узгорку.

Помнік архітэктуры, што ахоўваецца дзяржавай, і помнік расколу нашай беднай нацыі на дзве незажываючыя палавіны: касцельна-«польскую» і царкоўна-«рускую». Першая ў гэтых мясцінах пераважае.

Пацверджанне гэтаму ўбачылася і ў другім мястэчку, Налібаках, на могілках і ў незакончаным касцёле. Дабудаваць яго перашкодзіў верасень 1939-га. Народная гамана, якую нам перадавала прыемная жанчына, парторг, пра ксяндза,— «сам будаваў» гэты касцёл, ледзь не на «складкі» прыхаджан, людскою самаахвярнай працай. Магутная «каробка» з чырвонай цэглы, цікавая па архітэктуры, без даху, з пустымі прастакутнікамі і кругамі вялізных пустых вокан. Праз адно з іх,— як расказаў мой спадарожнік, партызанскі сябар Жэнік [ 58 58 Крамко Яўген Ігнатавіч (нар. у 1920 г.) — падпалкоўнік у адстаўцы, літаратар. ],— праз круглае, над уваходам, біў, пакуль не заглух, фашысцкі кулямёт, калі партызаны, увабраўшыся ў сілу, разбівалі тут гарнізон паліцаяў і немцаў. На помніках эпітафіі «польскія», дзе касцельная мова ўгматвае мясцовыя, беларуска-мясцовыя прозвішчы, што пацешна чытаюцца на лацініцы: Дашчэчка, Босы, Агейка... На старых помніках металічныя пліты і мова крыху больш пісьменная, а на сучасных павыбівана-пазалочана мноства, зноў жа, малапісьменнай бэрсаніны, з абавязковымі «просі о тшы Здровась Мар'я» або «просі о вэстхнене». На сучасных стэлах некалькі надпісаў па-руску. І толькі адзін па-нашаму, на магіле дзіцяці, што памерла на сваім другім годзе. Ядвіга Іванаўна, парторг, у нядаўнім мінулым шчырая работніца ў жывёлагадоўлі («Другі ў раёне ордэн Леніна»,— як сказаў нам таварыш з рэдакцыі), расказала, што бяда гэтая — у сям'і маладых настаўнікаў, дзе муж з Коласавай Мікалаеўшчыны.

І не падумалася мне, што гадзіны праз дзве маці таго хлопчыка, маладжава-сімпатычная бландзінка на сустрэчы з мясцовай інтэлігенцыяй надорыць нас з Жэнікам цудоўнымі агароднімі рамонкамі, а ў мяне папросіць падпісаць ёй «Я з вогненнай вёскі...».

Другая сустрэча адбылася назаўтра ўранку, калі мы наведалі васьмігодку, драўляна-аднапавярховую, чысценькую пасля «глянцавага» рамонту і прасторную без дзіцячага шоламу. Прыйшлі настаўніцы... мужчын толькі двух, дырэктар і пажылы выпускнік брэсцкага педінстытута. Тут мы з ім ды з Жэнікам успомнілі сябра, Валодзю Калесніка. Гаворка з настаўніцтвам ішла пра клопаты іх працоўных будняў: што няма для малодшых класаў кніжачак (паабяцаў прыслаць), што няма чым карміць свіней, бо ж не людзі, і не настаўнікі ў тым ліку, вінаваты, што йдзецца на такое злачынства — карміць жывёлу хлебам, чаго нідзе на ўсім свеце не робіцца... Ну, і вучняў з кожным годам менш. Было калісьці больш як чатырыста, цяпер — шэсцьдзесят восем...