Янка Брыль - Вячэрняе

* * *

«Гласность» у дзеянні: Галоўліт балюча ўшчыкнуў у «Полымі» «На сцежцы — дзеці» і «Шчопцямі і пудамі». У другім выпадку там, дзе пра яшчэ ўсё «закрытыя пісьмы», а ў першым — дзе пра дзяцей, авеяных Чарнобылем... А яшчэ ў яе, цэнзуры, якое ў нас «няма», маюцца дваццаць дзевяць «пунктаў» у сувязі з жахлівай аварыяй, і супраць тых пунктаў нічога не скажаш, не зробіш. У канцы восемдзесят шостага года.

* * *

Быў Ш. Добра пагаварылі — з адною сёння тэмай у цэнтры. Смяяўся, што бабы загорскія кажуць пра той чацвёрты блок:

«Цэмент раскралі, зляпілі тую станцыю з пяску, вось яна і развалілася».

* * *

Зноў прыгадаліся два пажылейшыя за мяне яўрэі з друкарні, якіх я частаваў пасля выхаду першай кнігі. Як пілі мы, чым закусвалі, у якім закутку друкарні гэта было — добра не памятаю. Прозвішча загадчыка наборнага цэха Рудзік; я запомніў яго, відаць, з-за Тургенева. А прозвішча загадчыка цэха друкарскага не запомнілася — ад імені нейкага, здаецца, без вышэйшых асацыяцыяў. П'янкі, вядома, не было, яўрэі людзі акуратныя, а ўражанне ад маёй удзячнай радасці, ад іхняга разумення яе — памятаю.

З Рудзіным, чалавекам самавіта-сур'ёзным, мы і пасля гэтага, як і перад гэтым, прыязна здароваліся. А той другі, цяпер безыменны, па-прасцецку, дабрадушна губаты, пры сустрэчы шырока ўсміхаўся: «Ну, а калі будзе другая кніга?»

...Захацелася дадаць, што я тады быў літработнікам «Вожыка», апранутым абы-як, у «юнраўскія» неданоскі, і гэта, відаць, яшчэ больш збліжала мяне з тымі небагатымі, працоўнымі людзьмі.

* * *

У выступленні М. С. Гарбачова ў Тальяці — сказанае ім, як многа дрэннага абумоўлена тым, што ўсімі кіравалі на адлегласці, з цэнтра, недастаткова ўлічваючы думку тых, што працуюць.

А намі, літаратарамі, па-ранейшаму кіруюць з цэнтра — маркавы, верчанкі, сураўцавы... Яны ўжо могуць кіраваць і «па-новаму», наадварот таму, што і як рабілі ўчора!.. У перадапошнім нумары «Литгазеты» на ўсю старонку была такая, «установочная», справаздача з чарговага паседжання сакратарыята.

* * *

Дадуць Героя — будзеш і герой. У гэтым усё — каб далі.

* * *

Па тэле, у перадачы пра сучасную савецкую прозу, чатыры маскоўскія крытыкі на ўсе лады скланяюць чатыры рускія прозвішчы. А мне ўспомнілася, як мы з волжскай плаціны кідалі кавалкамі булку, і асятры, таксама ці не чатыры найбольшыя, насілі, штурхалі лычамі адзін, другі, трэці такі кавалак — ці то хочучы з'есці, ці то забаўляючыся...

* * *

У кнігарні пісьменніка нам, літаратарам, абмежавалі кніжныя заказы. І я аднойчы пацешыў сяброў-«балельшчыкаў»: «Чытайце тыя, што сабралі». Бо і ў самога так многа яшчэ стаіць непрачытаных!

* * *

Гоняць з трыбуны апладысментамі, а ён яшчэ ўсё выступае, крычыць — як быццам з-пад абернутага воза сена.

* * *

Я ўсё свядомае жыццё хацеў і стараўся бачыць праўду як найбольш аб'ектыўна. Трохі ўдавалася, трохі ў бакі кідала... І недарма Адамовіч сваю «Ничего важнее» падпісаў мне, як «неисправившемуся толстовцу». Хоць «талстоўства» свайго я шукаў не толькі ў Льва Мікалаевіча, але і ў многіх другіх. Бо і ён жа браў не толькі «сам з сябе», як гаворыцца ў вёсцы пра самавукаў, а з многага ў жыцці свайго народа і многіх іншых народаў.

* * *

Генадзь Цітовіч згасае ў страшнай, жахліва моднай хваробе. У папярэдні прыезд з вёскі, у канцы мая, я званіў яму, дакладней ім, спадзеючыся, што трубку падніме жонка. А падняла дачка, цераз яе перадаў прывітанне. А ўчора іхні сусед, Толя Грачанікаў, гаварыў, што ад жонкі Генадзевай чуў — той «вельмі нервуецца»: не давёў да ладу архіў!.. Як часта гэта паўтараецца: з ладам, з успамінамі. І яшчэ адзін панёс з сабою так многа.

* * *

Багатага хутара даўно няма. Толькі хаціна на тым котлішчы стаіць, зляпаная пасля вайны. А ў ёй яшчэ ўсё жыве старая гаспадыня, ужо зусім нямоглая, але яшчэ ўсё тая — даўнейшая па характары, светапогляду, звычках. Ганаровая, хоць. і няма чым ганарыцца, уладная, хоць і няма над кім уладарыць. Толькі на дзецях гэта паказвае, калі прыязджаюць з горада ці. заходзяць з вёскі, дапамагаюць ёй і не могуць унаравіць.

Ад былога на котлішчы засталася старая ліпа з буслянкай і вялізны, шырозны куст бэзу. Сёлета расцвітаў ён неяк туга, але ж і расцвіў вельмі багата. Магутны пах яго я адчуў уранні здалёк і здзівіўся, што бэз можа так далёка падаваць свой пах.

Вось і ўспомніў гэта, чытаючы ў Тагора:

* * *

Ах, ах!.. Аднаму шэсцьдзесят восем, другому ажно восемдзесят, сядзяць у зале, дзе шмат моладзі, і адзін з іх, маладзейшы, шэптам паказвае праз чатыры рады — ужо дальназоркасць! — прывабную бландзіначку: