Янка Брыль - Вячэрняе

Пра гэта ўвосені сорак трэцяга года ў мяне было запісана, амаль апавяданне цэлае, але яно не захавалася, бо і пазней, ужо не ў вайну, такое было, як тэма, зусім не па часе...

* * *

Ці я ад Талстога набраўся антываеннага духу, які жыве ўва мне з дзён ранняга юнацтва, ці гэта быў ва мне такі мірны пачатак, які ахвотна адгукнуўся на талстоўскае?.. Адчуванне жаласці, любові, спачування — трэба яго абуджаць, падтрымліваць, гэта важна. Пытанні — пытаннямі, сумненні — сумненнямі, а тое, што ў табе ёсць — яно не прыдумана.

* * *

Чаму я не думаю, у каго траплялі кулі з таго станковага кулямёта, пры якім я, у верасні трыццаць дзевятага, быў другім нумарам, а то і першага падмяняў, і з гарачкі пускаў усю стужку старога «максіма» — дзвесце пяцьдзесят патронаў — адным націскам?..

* * *

А як гэта хораша — зноў пайшоў спорны, роўненькі дождж, ад якога ўнізе, пад маім акном на гарышчы, па траве ўцякаюць на веранду вясёлыя, загарэлыя, босыя ўнукі.

* * *

Учора перад сном, калі мы ўжо начыталіся казак і яна не хацела яшчэ на свой ложак, а «давай пагаворым», я любаваўся яе загарэлымі ножкамі, ручкамі, тварыкам, любаваўся і... страшна падумалася, што і гэта ўсё — не вечнае.

Адна з пажылых сябровак калісьці казала мне з лёгкаслязлівай шчырасцю, што гэта ж так страшна, так крыўдна — нараджаць, гадаваць дзяцей, каб яны пасля паміралі. Як памёр яе адзіны сын, дарослы.

Так яно і задумана, жыццё. Ходзіш па могілках, дзе столькі ўжо знаёмых і сяброў, і нібы не думаецца, каб зусім зблізку, што гэта ж не толькі для іх, такі бясконцы эпілог, але і для цябе...

* * *

Амаль кожную раніцу прачынаюся з нейкім новым, можна сказаць, болем. Яшчэ штосьці нібыта само па сабе згадаецца, нейкі промах ці грэх, і пачынаеш разглядаць яго буйным планам, з самай павышанай ды паглыбленай пільнасцю... І навошта гэта патрэбна? Ці не адгэтуль ідуць яны — рай, пекла, чысцілішча? Царкоўная споведзь, патрэба ў ёй, хоць і не на ўсю шчырасць,— ёю ж і сёння карыстаюцца. Хто верыць. А нам нічога не падыходзіць, адно толькі самаедства...

* * *

За маім адчыненым акном весела, міла... ледзь не сказаў: балбатліва шчабеча ластаўка. Колькі ёй трэба расказаць, як яна спяшаецца! Адарваўшыся ад кніжнай старонкі, кажу: «Во гаваркая!» І нам з дачкою прыемна.

Толькі што адгрымела, адшумела навальніца. За акном шчасліва супакоілася ліпа, і ўсё аціхла ў палёгцы пасля парнасці.

Брава ды весела вусаты Ханзадзян, былы франтавік і добры армянскі пісьменнік. Мы абняліся, сустрэўшыся пасля доўгай разлукі, і мне прыйшоўся для пацалунка яго шырокі, вехцяваты, сівы вус — нібы неўжываны в'етнамскі венік ці сухі бок плоскага вялікага квача, таксама новага.

* * *

Не люблю я гэтага «кишка тонка», што ад рускіх і да нас прыйшла, сёй-той ужывае, для большага красамоўства. Так і помніцца бабскае: «Аладак напяку табе, будзеш есці — ажно з цябе кішку выпра!..»

* * *

Чытаючы гэта, нехта скажа, што мне цынічна згадалася, як у адной з нашых вёсак суседкі дапамагалі маладзіцы палячыць яе мужыка, што ўзяў ды разлюбіў. Параілі ёй спячы булку, а ў цеста дробненька пакрышыць валасок... Не той, які мае на ўвазе аўтар працытаваных радкоў, амерыканец Генры Лангфела,— тут ужо наш мясцовы фальклор.

* * *

Светлая раніца, маладыя турысты снедалі каля сваіх рукзакоў, стоячы пры дарозе, па якой я ішоў у вёску, як і штораніцы, па малако. А як вяртаўся, два з чатырох, метраў некалькі ад яшчэ не прыбранай з газеты яды, апраўляліся з быдлячай непасрэднасцю, гледзячы на мяне, «старога хрэна», з пазіцыі тупое сілы.

А што ж, падумалася: калі можна, спыніўшыся на вуліцы, вульгарна дэманстраваць «свабоднае» каханне, дык чаму ж і гэта нельга?..

* * *

У ментарскім артыкуле — пра «новы жанр» у нашай літаратуры. Чаргаванне, скажам, такое: жанр гусінага пяра, жанр пішучай машынкі, а сёння ўжо і жанр магнітафонны?..

* * *

Малады літаратуразнавец. Запусціў вялізную чорную бараду і падавай яму пра вайну толькі адно трагічнае.

* * *

Паўзы ад твора да твора заўсёды былі ў мяне пакутай і ныццём. Некаторыя рэчы (скажам, «Апоўначы») і нараджаліся ад тых пакутаў,— як быццам я гэтым і ратаваўся ад іх.

* * *

Памідоры з мёдам — колькі сонца адразу! Упершыню я паспытаў такога ў палескіх Рачканах, калі гасцяваў у Янкі Патаповіча, яшчэ аднаго заходнебеларускага літаратара і сімпатычнага чалавека, работніка, якога біць пачалі пілсудчык!, а дабілі, укінулі ў беспрасветную невядомасць сталінцы.