Янка Брыль - Вячэрняе

* * *

Нямецкі выдавец пра кнігу «Я з вогненнай вёскі...»: «Одна граната — это уже много. А вы нам — целую связку гранат!..»

Не выдаюць, нават у ГДР.

* * *

Эпідэмія ўспамінаў. Няма куды дзявацца ад энергічных удоў. Адна ўжо нават манаграфію — «сем аркушаў!» — заказвае па тэлефоне аднаму з сяброў, менш як праз месяц пасля пахавання.

Чужыя труны, што прыходзяць з Афганістана, чужыя параненыя, якім ужо нібы цесна ў Сярэдняй Азіі і якіх вязуць... у ГДР, у ЧССР (няўжо гэта праўда?!) — яно праўда само па сабе, а я ж нядаўна, днямі дакрануўся да гэтага жаху зблізку, сэрцам бацькі. Гэта — калі і нашаму пагражала такая служба...

Upiór [ 50 50 Upiór (польск.) — вампір, прывід, пудзіла — у адной асобе М. А. Суслава. ] на самалётным трапе і ледзь не адчуванне таго бацькі ці той маці, да якіх прыйшла цынкавая труна з акенцам: як яны паглядзелі б на аднаго з тых, ад каго так многа залежыць?..

* * *

Не памятаю, ці запісана ў мяне, як абмяркоўвалася калісьці, што рабіць з Панчанкам з-за яго «Прыстасаванцаў». Днямі сустрэў былога рэдактара «Советской Белоруссии» Здаравеніна, пенсіянера, які ішоў з авоськай па бульбу. «Алег Аляксандравіч,— спытаўся я, калі мы павіталіся,— а ці ведаеце вы, якая прыгожая легенда пра вас жыве ў нашым літаратурным асяроддзі?..» З прыемнасцю сказаў чалавеку добрае слова, нагадаўшы яму, што ён калісьці сказаў, рускі — беларусу, рэдактару «Калгаснай праўды», у адказ на яго... патрыятычную прапанову: «Сажаць нада!..»

«Товарищ Фесько, мы с вами уйдем, и никто нас не вспомнит, а Панченко останется. Надо думать об этом».

* * *

Як гэта цяжка — быць беларускім пісьменнікам, у нашай мелкай, бесхрыбетнай правінцыі, у блакадзе «моўнага бар'ера», без роднага дома, які ёсць у літоўцаў, армян, эстонцаў... У іх жа няма майго, нашага адчування: як пад нагамі абсоўваецца бераг, як звужаецца кола чытачоў, як мова наша адыходзіць!..

* * *

Гасцюючы ў Гарэцкіх, з прыемнасцю пазнаёміўся з жанчынай-геолагам, якая хораша гаворыць на роднай мове. Гаварылі мы там і пра маладых, нацыянальна свядомых мастакоў і некаторых медыкаў. Во дажыліся беларусы да радасці — самі па-свойму вучацца гаварыць!..

* * *

Амаль кожны дзень, прачнуўшыся па-летняму ці па-старэчы раненька, адчуваю нейкі боль — не боль, страх — не страх, тугу — не тугу: нібы прадчуванне чагосьці страшнага, што павінна здарыцца са мною... А падумаўшы, азірнуўшыся, узважыўшы — усё ж у мяне не так дрэнна.

Праўда, учора Танк таксама скардзіўся на такія ж раннія горкія абуджэнні... Цераз хваробы, блізкіх і свае, цераз асамочванне — да поўнай самоты?..

І можна яшчэ дадаць: на каго пакідаем цябе, бедная беларуская літаратура?! Што год, што месяц, то менш творчых і маральных аўтарытэтаў. І як грыбы-паганкі растуць маладыя, хітранькія, цынічныя графаманы, набываючы сілу і ўплыў на лёс літаратуры. А лепшае, добрае, сапраўднае — не так відаць, як яны. Бо і не так яго многа, калі параўнаць.

Страшнае — Афганістан... Міжвольна думалася пра «Я з вогненнай вёскі...» і пра тое, якія мы жалю вартыя з нашай «смеласцю» і «сучаснасцю» — мы, як пісаў мне калісьці Ігнат, «инженеришки человеческих душ», якія ў параўнанні з яго любімым Дастаеўскім, «плаваем мелка»...

Успаміналася і «Одумайтесь!» Льва Мікалаевіча.

* * *

З расказу блізкага чалавека пра Афганістан:

...«Калі я вырвуся з гэтага пекла цэлы — адразу пайду з арміі...»

«Не ішоў бы, а поўз бы адгэтуль!..»

«Адразу і суд, і пакаранне...»

«А людзі жывуць сабе ціха ў якой-небудзь сваёй даліне — нічога пра нішто не ведаюць...»

І наша спроба — у «Я з вогненнай...» — акрэсліць усю глыбіню віны фашысцкіх карнікаў...

«У святле вышэйсказанага» (якое там «святло»!..) думалася днямі пра часовую, залежную марнасць усяго, што я напісаў, хочацца думаць і думаецца — апроч некаторых запісаў.

* * *

Успомніў, як прывыкаў і я — ды так жа хутка! — да трупаў і ў трыццаць дзевятым, і ў сорак чацвёртым, як неглыбока я думаю і пра тых, што сёння ў Афганістане...

* * *

Сустрэча з маскоўскай гора-рэдактаркай, якой і яшчэ ўсё мала скрэбціся ў маіх бедных запісах: «Вы там упамінаеце польскіх пісьменнікаў, якіх я не чытала...» І вывад: не ёй, вядома ж, прачытаць, а мне лепш, на ўсякі выпадак, зняць гэты запіс. Старыя бабскія рукі чапляюцца за свой коўзкі рэдактарскі бераг, а «дабрата» яе — дай толькі, Божа, цярплівасць... Калісьці Мележ гаварыў пра яе: «Расплачацца так, што і выплача ў цябе што-небудзь». А тут жа не што-небудзь, а шостую (ці пятую?) частку запісаў выскрабла. Праўда, не адна яна, але ж яе «как бы чего не вышло» — найбольш.