Янка Брыль - Акраец хлеба

— Трэба, таварышы, дамовіцца,— сказаў Ён,— што кіраваць будзе нехта адзін.

Лішне не дыскутуючы, рэшта прысутных назвала лепшага з лепшых, i ён прыступіў.

Над возерам ранняя раніца, Хмарна густой i нізкай хмарнасцю, хоць прыгінайся. Хваля ледзь пачынаецца, яшчэ амаль бязгучна. У лодцы цішыня. Толькі вёслы нрыхлёбваюць, мерна i насцярожана. Два спінінгі пушчаны ў ваду дарожкамі. Яшчэ дзве дарожкі трымае ў зубах за канцы лёскі тая адзінка, што на вёслах. Чатыры трайнікі — дванаццаць кручкоў — затоена скародзяць глыбіню ўжо больш за паўгадзіны.

А рыбы няма...

Тым часам — некалькі анкетных дадзеных.

Ён. Інакш — Іван Піліпавіч. Пайшло на сорак дзевяты. З учарашняга дня ў адпачынку. Пакуль што дачнік-дэмакрат: прыехаў да сям'і, якая жыве тут у звычайнай вясковай хаце. Адносіны да прысутных — ужо вядомыя: штат.

Адзінка на карме. Зяць Івана Піліпавіча Віктар. Студэнт-філолаг. Жыве, цяпер адпачывае, пры жончыных бацьках. Лілька — яго аднакурсніца. У ix ужо ёсць пяцімесячны сын. Адносіны да цесця: часовая цярплівасць i асцярожна-сатырычнае падхіхікванне. З тым, што вяслуе,— рыбацкая двухтыднёвая дружба.

Адзінка на вёслах. Генюсь. Імя хлапечае, а самому за сорак. Мясцовы начальнік вузкакалейнай чыгуначнай станцыі. Рыбак-энтузіяст з уласнай лодкай. Адносіны да дачнікаў: дзярмо, не рыбакі. Але бываюць i добрыя хлопцы: i вып'юць з табой, i пагавораць, як людзі. Скажам, як Віктар.

Рыба яшчэ ўсё не бярэцца...

Таварыш Ён неўзабаве пачне шукаць вінаватых.

Праўда, ёсць тут i аб'ектыўныя прычыны, свае «за» i свае «супраць» удачы. «Супраць» — ліпень, глухая пара на спінінг. Гэты во Генюсь казаў на беразе, што шчупакі цяпер сама мяняюць зубы, ім не да блешні. «За» — надвор'е сёння адпаведнае: хмарна i ветрык. Хоць зноў жа гэты во Генюсь кажа, што вецер зусім не рыбацкі, з паўночнага ўсходу. Такім чынам — другое «супраць». Ёсць, аднак, i другое «за». Гэта Ягоная інтуіцыя. Выказваць яе перад штатам нялёгка, нават няварта, аднак — яна ёсць.

А рыба не бярэцца. Хоць бы на смех каторы таркануў!..

Відаць, апроч звычайных «супраць», тут ёсць яшчэ i штосьці іншае. Хоць бы вось гэты блазнюк — нечаканы, няпрошаны зяць, што сядзіць i сам сабе ўсміхаецца. Чаго? Не верыцца, што смех яго поўнасцю здаровы, без моднай маральнай гнілінкі. А Генюсь, які за спіной, што ён за тып? Тунеядзец, узгадаваны касцёлам.

Такія думкі Віктар чытае на цесцевым поўным, учора ўвечары паголеным, асавелым за век абліччы. Таму зяцёк i ўсміхаецца.

Генюсь — сур'ёзны. Ісці на рыбу сёння яму не хацелася. Панядзелак. A ўчора была нядрэнная чарка. Спачатку проста не ўставалася з-пад цёплай коўдры, на сене ў адрыначцы, а потым, калі ўбачыў, выйшаўшы, што вецер не адтуль, пачаў адгаворваць. Ды што ты скажаш,— да Віктара прыехаў цесць, дый цесць — не абы-хто, i цесцю хочацца конча адразу ж на рыбу... На беразе Генюсь азірнуўся навокал, пастаяў i яшчэ азірнуўся. Добра было б убачыць якую кабеціну або дзеўку, сваю ці дачніцу, ды папрасіць яе, каб трохі блешні сырым пясочкам пацерла. На ўдачу. Але ніводнай бабы не відно было. Словам — адно да аднаго. Прыйдзецца раніцу збаёдаць. Да самага цягніка, да поўдня... Ды што ты зробіш: дружба — дружбай. Нават i сам дарожкі распусціў, дзеля кампаніі.

Хваля ўсё паднімаецца. Ужо i баранкі напеньвае. I гайдае ўжо ніштавата.

— Давайце я такі павяслую.

Віктар гаворыць гэта ўжо каторы раз.

Спачатку Генюсь адмоўна круціў галавой i мармытаў праз зубы, у якіх трымаў канцы дарожак. Але цяпер ён згадзіўся.

Пакуль яны мяняліся месцамі, а лодка, пустапасам, страшна калывалася, Ён ледзь не ўстаў ды не прыкрыкнуў. Толькі прыгорбіўся i скурчыўся душой пад фетравым капялюшам... Яшчэ праз некалькі доўгіх мінут, калі яны, як здалося Яму, выйшлі якраз i іменна туды, дзе гайдае найбольш, Ён не вытрываў:

— Дрэнна ты, паважаны, ведаеш сваю справу!

Гэта — Генюсю, які цяпер сядзеў перад ім, на карме.

Генюсь трымаў свае дарожкі ўжо ў руках. Віктараў спінінг, па-ранейшаму распушчаны, ён падлажыў пад сябе канцом вудзільна, катушку, каб не круцілася, прыціснуўшы згібам нагі да барта.

— Дзень на дзень не выходзіць, таварыш... не ведаю, як вас называць...

I ўсміхнуўся. Шырока i дабрадушна. Але якраз гэтая ўсмешка — хопіць усмешак i зяцевых — паддала Яму злосці.

— На вашым месцы я жартачкамі не прыкрываўся б. Не разбіраешся, не падрыхтаваны як след, дык адразу сумленна i скажы! Як гэта можна, што ты...

Каб заступіцца, Віктар пачаў з першага, што прыйшло ў галаву: