Генрых Далідовіч - Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

іхняя душа, дык толькі двудушна адмахнуцца: «Такі быў час!..»

А час быў такі, што пасля «сігналу сумленнага чалавека» аднойчы ўночы ў нашай з Істай спальні ярка ўспыхнула святло, i мы, прытуленыя адно да аднаго, міжволі раптоўна абудзіліся, адразу не толькі страцілі сон, але i анямелі: у пакоі былі збянтэжаныя, абое ў начных піжамах i белыя, цесць ды цешча, а з імі тры незнаёмыя вайскоўцы з блакітнымі, як у лётчыкаў, адзнакамі.

Старшы па званні — як помню добра, чарнявы, з выпуклымі вачыма i таўсматы, — запытаў, ці я такі i такі, а пасля загадаў падымацца: я арыштаваны. I паказаў мне адпаведную паперыну-бланк.

Я не толькі не мог даць гэтаму веры, але i жахнуўся: я пад вартай? За што??? Дзе, калі i што я зрабіў дрэннае ўладзе???

— Ваше пресечение свободы связано с подозрением в контрреволюционной деятельности, — зразумеўшы мае нямое запытанне, мабыць, звыкла для сябе, але для мяне вельмі пакручаста па мысленню i мове патлумачыў той. — Поднимайтесь! Быстренько!

Цяпер адчула ўсё, што адбываецца, i Іста. А яно, тады простае i звычайнае, абрынулася адным страшным словам: хапун. Вось ён дайшоў i сюды, у генеральскую кватэру. Вось старшы назірае, як я апранаюся, а малодшыя па званні шныпараць па нашых пісьмовых сталах, абнюхваюць кожную паперку, а тое-сёе адкладаюць убок, для сябе.

Нацягнуўшы коўдру да падбародка, Іста ўмольна зірнула на бацьку-камдыва:

— Тата, што яны сабе дазваляюць? Яны — нашмат малодшыя па званні?

— Не хвалюйцеся, дзеці, — вінавата i сарамліва прамовіў той (мы не ведалі, што нядаўна ён кідаўся да тэлефона званіць камандуючаму акругі, пракурору, але нечаканыя госці груба адпіхнулі яго i прыстрашылі законам i сілай). — Канечне, непаразуменне выясніцца, i Алесь хутка вернецца дадому.

Старшы загадаў падняцца i Ісце; яна, разгубленая, паслухмяна ўстала, прыкрываючыся коўдрай. Каб, мабыць, не паказаць чужым мужчынам сваё цела, цяжарнасць. Але малойцы садралі з яе коўдру, пачалі мацаць швы.

— Як вы абыходзіцеся з жанчынай! — не смелы бацька-генерал, а я заступіўся за Істу.

— Тише, герой! — прысыкнуў на мяне старшы. — Они знают свое дело, так что не мешай.

Яго падначаленыя, адкінуўшы ўбок коўдру, пачалі мацаць падушкі i матрац, а пазней аж да самай раніцы ператрасалі ўсю кватэру. Мяне адагналі ад усіх у асобны пакой, Іста імкнулася, прасілася да мяне, плакала, але яе не пускалі, як я чуў, маці i бацька як маглі супакойвалі яе, угаворваючы, што ёй няможна хвалявацца.

— Я не магу не хвалявацца! — адказвала яна. — Я ж ведаю: ніякай контррэвалюцыяй ён не займаўся. Ён шчыры, добры, удзячны Савецкай уладзе, любіць Сталіна.

— Значыць, яго адпусцяць хутчэй, — гаварыў ёй бацька.

— Адтуль вельмі не адпускаюць...

Калі мяне пад канвоем, са зброяй напагатове, як самага сапраўднага злачынцу, выводзілі з кватэры, мне не дазволілі развітацца з Істай; яна рвалася, але яе i бацькі, i канвойныя не дапускалі, перадалі толькі ад яе хатулёк з адзеннем i харчам. Нібы прадчуваючы вечнае развітанне, я скрозь слёзы намагаўся чым болей пазіраць на яе, каб добра запомніць дарагое мне аблічча, яе стан.

Калі праз доўгіх восем месяцаў закончылася пакутлівае, з доўгімі нуднымі перапынкамі альбо, наадварот, з няспыннымі дзень i ноч допытамі следства, калі я зламаўся i падпісаў на сябе ды іншых паклёп, а пасля пачаў у таежным лагеры «перавыхоўвацца», уведаў: арыштавалі цесця-камдыва. Як «саўдзельніка банды Тухачэўскага», хоць той, наколькі я ведаў, не толькі ніколі не размаўляў, але нават i не сустракаўся з ім. Тым не менш цесця расстралялі адразу ж пасля кароткага следства i суда.

Але гэтая цяжкая навіна была не апошняя тады для мяне: неўзабаве схапілі i Істу. Як «члена сям'і ворагаў народа». Яна, бедная, слабенькая па сіле, хутка счэзла i загінула на лесапавале.

Цешча мая ўцалела, нават больш — на трэці дзень вайны паспела выскачыць з Мінска i перабрацца да Волгі, да сваіх далёкіх родзічаў. Яна не прызналася, які лёс напаткаў яе мужа, дачку i зяця, зманіла, што ўсе мы на вайне i што яна згубіла наш след. Бяда i гора яе загартавалі, яна ўзяла сябе ў рукі, адолела сваю нервовую хваробу i падняла на ногі ўнука, гэта значыць нашага з Істай сына.

Першы раз убачыў я роднага сына неўзабаве пасля вайны, калі мяне вызвалілі i я здолеў знайсці яго ў прыволжскім сяле, тады яму было звыш дзесяці гадоў; другі раз сустрэўся з ім у Маскве ў пяцьдзесят шостым годзе, калі вярнуўся са ссылкі, калі сын вучыўся ва універсітэце i марыў стаць фізікам-ядзершчыкам. Калі-небудзь я, можа, раскажу пра тыя нашы нялёгкія сустрэчы, калі бацьку прыходзілася па волі лёсу знаёміцца з сынам, а сыну — з бацькам, калі абодва маюць розныя нават прозвішчы. Што да цешчы, дык яна да смерці мне не даравала, лічачы, што найперш я вінаваты ў такой страшнай трагедыі яе родных. Як казала мне з дакорам, за «проклятый белорусский язык, за твой национализм, а следовательно, и за контрреволюционную деятельность...».