Генрых Далідовіч - Жывы покліч [Выбранае]

Тагачасныя падзеі ўбачаны вачыма звычайнага вясковага хлопчыка Стасіка. Расказ вядзецца ад першай асобы. Адсюль яшчэ большая праўдзівасць усяго таго, пра што гаворыцца. Перад намі душа, якая чуйна рэагуе на ўсё, што адбываецца наўкола. Асабліва на няпраўду, няшчырасць, абыякавасць i хцівасць. Стасік — быццам тое кволенькае дрэўца. Цягнецца да сонца, да святла. Яго ж часам не хапае, гэтага святл.а. У дарослых жа i сваіх турбот стае...

З трох апавяданняў я ўсё ж вылучыў бы «Каўнер з заморскага звера». Як ні ў адным з іншых, у ім пісьменніку ўдалося зазірнуць у душу свайго маленькага героя, дакладна схапіўшы тое, што на самым сподзе яе. Стасік, прыглядаючыся да жыцця, не толькі расце. Ен становіцца чалавекам! Гэта ж добра вядома, што чым меншыя дзеці, тым яны большыя эгаісты. Эгаізм Стасіка бачны хоць бы па там, як сустракае ён з'яўленне ў доме сястрычкі. Асабліва непакоіцца, не знаходзіць сабе месца пасля таго, калі чуе ад дзядзькі: «Папаўся ты, пляменнічак. Цяпер мый ночвы, а хутка будзеш стойма стаяць каля калыскі i калыхаць гэтую каралеву. Цяпер найперш будуць клапаціцца па ёй. Што смачнейшае, лепшае — усё трапіць ёй, а не та бе...»

I той жа самы Стасік, праз які год-другі, а можа, крыху i болей, становіцца зусім іншым. Не столькі пра сябе думае, колькі пра маленькую сястрычку. Купіўшы ў вясковай краме нернік, сам галодны, спяшаецца прынесці яго дахаты: «I я ўжо не шкадую, што прысмакі цяпер найперш трапляюць Ганьцы: яна вельмі міленькая, прыемна мне смяецца, радуецца, калі я вяртаюся са школы. Я ўжо не ўяўляю, як бы мы жылі, каб у нас не было яе. Таму я не еў перніка, нёс яго дадому. Толькі адзін раз адкалупнуў ад яго, цвёрдага, што камень, кавалачак белага люкеру, узяў у рот i аж заплюшчыў вочы ад здавальнення...»

Увогуле, Г. Далідовіч на сённяшні дзень у беларускай літаратуры адзін з самых прызнаных майстроў малога жанру. Яго апавяданні (шмат якія з ix увайшлі ў аднатомнік выбранага) пры ўсёй сваёй лаканічнасці гучаць дзякуючы аўтарскаму ўменню нават лакальнай сітуацыі надаць адметнасць, свой паварот. Гэта тычыцца i твораў, у якіх закранаецца так званы трохкутнік ці гаворыцца пра каханне няшчаснае, пазбаўленае ўзаемнасці. Як у сувязі з гэтым не прыгадаць апавяданне «Маня»?

Выпадкова сустракаюцца «дзве самоты». Галоўная гераіня твора, муж якой памёр, адна выхоўвае сына. I электрык-камандзіраваны — яму здрадзіла жонка, таму i развёўся. Душа абаіх спакутавана без цяпла, ласкі. Але як цяжка адбываецца гэтае «прыціранне» адно да аднаго?! Асабліва з боку Мані. Каб не памыліцца! Каб не сталася так, што свята імгненна пройдзе, а сама застанешся, па сутнасці, зноў ля разбітага карыта.

З не меншым псіхалагізмам пранікае Г. Далідовіч i ў душу гераіні ў апавяданні «Ада». Раней мы любілі часта паўтараць: «Жыў бы чалавец прыгожа ўнутрана, астатняе — справа, як кажуць, нажыўная». Каб жа ў паўсядзённым жыцці так усё i адбывалася. Хіба Ада не душэўна шчодрая, не адкрытая?! А.шчасця ж няма. «Ада бачыла i раней, што яе не чапалі, не пісалі запісак у школе, не падалі за ёю ў інстытуце хлопцы, гаварылі толькі пра кйігі, экзамены, прасілі даць перапісаць канспект. Раней яна не баялася гэтага, але цяпер, калі ёй падбіралася пад трыццаць, яна востра адчула, што яна нямала нечага страціла i шмат чаго не знайшла ў жыцці. Ёй прыпаміналася, каго яна кахала i каму ніколі не сказала пра гэта, хоць цяпер адчувала, каб прызналася, была смялейшая, можа, была б шчаслійейшая...»

Недарма кажуць: чужая душа — поцемкі. Чаго ж у такім разе не стае Навіцкаму з апавядання «Знайсці — страціць»?! Ёсць жонка, дзеці, а яго цягне да маладзейшай... Кахання шукае ці ўсё ж бяжыць ад самога сябе? Шукае нейкага выйсця з зачараванага кола паўсядзённых турботаў. Як быццам новае пачуццё i нрыходзіць. Але ж якой вялікай цаной заплочана за гэта! У апошні момант, калі блага стала жонцы, Навіцкі нарэшце пачынае задумвацца, a ці так жыў ён. 3 героем мы развітваемся ў гэты самы момант няпэўнасці. Г. Далідовіч, як вопытны празаік, своечасова ставіць у творы апошнюю кропку. Не займаючыся маралізатарствам, ён дае магчымасць самому чытачу падумаць, паразважаць. I над лёсам Навіцкага, а магчыма, i над сваім уласным лёсам.

Крыху як бы «збоку» ад астатніх твораў малога жанру стаіць апавяданне «Губаты». Чытаеш яго i міжволі прыгадваеш чэхаўскую «Каштанку». З гэткай жа любоўю да «братоў малодшых нашых» піша Г. Далідовіч. Праўда, герой яго твора ласяня, якое выратавалі людзі. На давер яно гатова i надалей адказваць даверам, не ведаючы i не разумеючы, што за гэта можна паплаціцца.