Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

Гібель Калгушкіна і Ушакевіча была, як бы сказаць, кульмінацыяй класавай барацьбы. З пяцідзесятага ўсё супакоілася. Пачалі падбіраць кадры. Памятаю, доўга не маглі знайсці старшыню ў «Шляху Леніна». Прыгледзеўся я да Андрушкевіча. Выцягнуў яго раз з пошты, павазіў па палях — згадзіўся. І добра кіраваў. Потым, з «Чырвонай зары», пачалося ўзбуйненне калгасаў. Замест ста дзесяці стварылі трыццаць. Таксама цяжка было: пакуль конь стаіць у сваёй вёсцы, ён яшчэ нібы напалову свой. Багатыя калгасы не хацелі лучыцца з беднымі. Хаця якое там багацце. Працадзень у тры кілаграмы збожжа і адзін рубель — на старыя! — лічыўся ўжо высокім. Але мы бачылі перспектыву. Гаварыў усім, што жыццё іншым будзе. Не верылі мне. Але цяпер сустрэнуся з людзьмі, і мне не сорамна ім у вочы глядзець.

На развітанне бяру з Максіма Логвінавіча цвёрдае слова, што ён пастараецца напісаць падрабязныя мемуары. Такі жыццёвы матэрыял не павінен прапасці. Аднекваецца: няма літаратурнага таленту. «А нашто ваша Каіса Яўгеньеўна? — кажу. — Дапаможа».

Прыгадаўшы Каісу Яўгеньеўну, я адначасна ўспомніў, што сёння засядаюць філалагічныя секцыі настаўніцкай канферэнцыі. Іду на беларускую. Праходзіць яна ў кабінеце беларускай мовы і літаратуры Астравецкай дзесяцігодкі. На сценах — партрэты класікаў. Старанна падабраныя кніжныя стэнды. Выстаўка лепшых сачыненняў. Вядзе пасяджэнне гаспадыня гэтага кабінета Ганна Мікітаўна Ігнатовіч. За партамі — адны жанчыны. Праўда, спачатку сядзеў і адзін мужчына, але к канцу кудысьці знік. Фемінізацыя сярод беларусазнаўцаў няўмольна набліжаецца да ста працэнтаў. Большасць апранута неяк па-дамашняму, па-вясковаму. Куды ім цягацца ў модзе з «фізічкамі» ці «англічанкамі». Пайшлі яны ў інстытут (пераважна на завочнае аддзяленне) з вёскі, вярнуліся туды ж, ці, дакладней, зусім з яе не выязджалі і цяпер разрываюцца паміж праверкай сшыткаў, прысядзібным участкам, дзецьмі, грамадскімі даручэннямі. Часам бягуць у школу ў тым жа адзенні, што даілі кароў. Слухаю даклады — добрасумленныя, карысныя, але без палёту думкі, без праблем. Ды і адкуль палёт, калі няма асаблівага часу і імкнення сачыць за навінкамі?! На раён, пераважна для бібліятэк, ідзе пяцьдзесят восем экземпляраў «Полымя», семдзесят экземпляраў «Літаратуры і мастацтва». Да настаўніка яны амаль не даходзяць. А які ж, прабачце, выкладчык літаратуры без літаратурных выданняў.

Сумленна нясуць яны сваю ношу, сумленна стараюцца навучыць пісьменнасці. Але ці здольны запаліць у душы падлетка нязгасны праметэеў агонь, любоў да прыгожага?

Адзін дзень з Дзмітрыем Канстанцінавічам. Усё пачынаецца з дарогі. У што абыходзяцца зачыненыя вокны? Сустрэча з дзелавым чалавекам. Зямлю трэсці нельга! Што даюць тры «кіты»? Дружба ідзе на карысць. Старшыня — калісьці і цяпер. І Астравец — свету не канец

Ад Рыгора Рыгоравіча Панамарова праз Максіма Логвінавіча Язычэнку ланцужок гістарычнага развіцця савецкай Астравеччыны прыводзіць нас да Дзмітрыя Канстанцінавіча Арцымені. У сённяшні дзень.

Першы заўсёды істотна ўплывае на аблічча раёна. Ад яго ў многім залежаць эканамічныя паказчыкі і маральны клімат.

Ідучы ў прызначаны дзень і час на другую сустрэчу з Дзмітрыем Канстанцінавічам, я стараўся ўспомніць, што пра яго чытаў і чуў. З біяграфіі, надрукаванай у сувязі з выбраннем у Вярхоўны Савет БССР, ведаў, што нарадзіўся ён у 1932 годзе на Брэстчыне ў беднай сялянскай сям’і. Рана асірацеў. Вучыўся ў Пінску на меліяратара. Працаваў у Зэльве сакратаром райкома камсамола. Пасля Вышэйшай партшколы быў на партыйнай і савецкай рабоце. З 1967 года ў Астраўцы. Усё ў гэтым шляху тыпова і ўзаемазвязана логікай нашага жыцця.

— Строгі, але справядлівы, — гаварыў мне трактарыст, які пабываў у яго на «каўры». — Доўга возіцца з чалавекам, нібы з арэхам. Усё прыкідвае, як раскалоць яго, каб глянуць, ці ёсць усярэдзіне нейкае здаровае зерне. І толькі калі ўнутры пуста або ўсё спарахнела — рубіць з пляча.

— Да яго ідуць усе, — гэта ўжо словы жанчыны. — Ці муж зап’е, ці з пенсіяй цяганіна, ці ў садзіку не топяць. Другія не вырашаць, а ён вырашыць.

— Працуе на знос, — чуў я з вуснаў старшыні калгаса. — Ніколі не адпачывае. Вырвецца на поўдзень — і то да канца пуцёўкі не дацерпіць. Часта бярэ на сябе тое, што павінны рабіць іншыя.

Па дарозе мяне агарнулі сумненні. Што Дзмітрый Канстанцінавіч павязе мяне ў лепшыя гаспадаркі, у гэтым я быў перакананы. Які сапраўдны гаспадар не ганарыцца сваімі дасягненнямі?! У рэшце рэшт, я і прыехаў, каб пабачыць лепшыя, характэрныя рысы Астравеччыны. Дрэннае — яно часовае. Але ці атрымаецца ў нас гаворка пра тое, што праблемнае? Ці часам агульныя лічбы не заслоняць сапраўдны сэнс падзей?