Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

Расказвае Фёдар Мікалаевіч Івендзікаў:

— Гэта было дзесьці дваццатага мая. Партызанская брыгада імя ЦК КП(б)Б толькі што з цяжкасцю выйшла з акружэння ў Докшыцкім раёне і размясцілася на Мядзелыпчыне. Наш атрад знаходзіўся ў вёсцы Рудзічы, іншыя атрады — у Сватках і Пількаўшчыне, адкуль родам Максім Танк. Дарэчы, камандзірам атрада імя Жукава быў у нас Браніслаў Андрэевіч Жук, які цяпер жыве на Астравеччыне. Астравецкі райком стварыўся па рашэнню Вілейскага абкома. На пасяджэнні бюро збіраліся мы амаль кожны дзень: прымалі ў партыю людзей, абмяркоўвалі сітуацыю і настроі мясцовых жыхароў, заслухоўвалі сваіх разведчыкаў, што вярталіся з Астравецкага раёна. У канцы чэрвеня на партыйным сходзе стаяла пытанне аб разгроме фашысцкіх гарнізонаў у Астраўцы і Гудагаі. Брыгада тады лічыла больш трохсот трыццаці чалавек, з іх дзесяць членаў партыі, восемдзесят тры камсамольцы.

На Астравеччыну перамясціліся мы прыкладна праз месяц — у канцы чэрвеня. Фарсіраваўшы Вілію і Ашмянку, дабраліся да Якентан. Некалькі дзён правялі ў лясах. Урэшце рашылі штурмам узяць Астравец. Трэцяга ліпеня выйшлі да вёскі Бялькішкі. Тут, у лагчыне, у густым альшэўніку, у нас быў «разварот». Адзін атрад скіраваўся направа, на варнянскую дарогу. Другі — налева, прыкладна да цяперашняга райпрамкамбіната. Атрад жа, у якім быў я, пайшоў прама па жыце на Астравец. Раптам у мястэчку раздаўся не то стрэл, не то выбух. Відаць, немцы нешта ўзарвалі. Можа, склад з боепрыпасамі. І адразу пачаўся пажар. Гэта важна падкрэсліць. Потым пайшлі чуткі, што Астравец падпалілі партызаны. Але ж нам не было ніякага сэнсу гэта рабіць. Наадварот, мы далі каманду, каб ніхто не страляў запальнымі кулямі. Пажар пачаўся яшчэ да нашых першых залпаў.

На жаль, групе аўтаматчыкаў, якую мы скіравалі ў абход, не ўдалося перарэзаць дарогу Астравец–Гудагай. Перашкодзіла рака, балоты. Таму каля дзевяноста гітлераўцаў з астравецкага гарнізона прарваліся ў Гудагай. Адтуль нас абстралялі з гарматы. Але мястэчка было ўжо наша. У Астраўцы мы ўзялі добрыя трафеі: шэсць кулямётаў, сорак вінтовак, аўтамашыну, два матацыклы, два склады з харчамі, дзвесце галоў жывёлы, якую тут жа вярнулі насельніцтву. У цэлым жа на Астравеччыне мы выратавалі і перадалі Савецкай уладзе дванаццаць млыноў, дзве цагельні, лесапільню, дзве электрастанцыі, чатыры трактары, два лакамабілі.

Назаўтра раніцай наша баявая дарога павяла з Астраўца на Гудагай. Вораг супраціўляўся тут мінут трыццаць — сорак. Але пасля дзвюх атак мы перарэзалі чыгунку з боку вёскі Палушы, падпалілі казармы. І тады рэшткі фашыстаў, чалавек з дзесяць, уцяклі па збажыне на Табарышкі. На станцыі і паблізу яе мы захапілі чатыры эшалоны праціўніка з розным ваенным грузам. На пошце аказалася многа нямецкіх пасылак з прадуктамі — акупанты адпраўлялі дамоў беларускае сала і каўбасу. А ў мястэчку Гудагай, за чатыры кіламетры ад станцыі, узялі склад з абмундзіраваннем і пасцеллю. Гэта было нам надта на руку, бо ў паходах мы паабнасіліся. Самы ж галоўны вынік гудагайскай аперацыі ў тым, што мы ў двух месцах перарэзалі чыгунку з Маладзечна на Вільнюс. На перагоне Солы–Гудагай і далей, на Шумск, узарвалі каля двухсот рэек. І таму за некалькі дзён на захад не прарваўся ніводны нямецкі эшалон. А ў Смаргоні ж іх сабралася нямала…

Такім чынам, яшчэ да прыходу рэгулярных часцей нашай Арміі ў Астраўцы, Гудагаі, Варнянах і іншых вёсках устанавілася Савецкая ўлада. Дарэчы, райцэнтраў, вызваленых партызанамі, не так і многа: Карэлічы, Узда, Капыль, з былых — Любча, Старобін, Свір. Вось, здаецца, і ўсё. Пасля вызвалення штаб нашай брыгады і разведчыкі размясціліся ў вёсцы Кавалі, першы атрад пад камандаваннем Крэмса — на станцыі Гудагай і ў Табарышках, другі — у Астраўцы, трэці — у Гервятах, чацвёрты і пяты — у Варнянах і Дравяніках. Пачалі рамантаваць масты, лавіць па лясах немцаў, літоўскіх паліцаяў і польскіх легіянераў. Бюро райкома партыі збіралася тады кожны дзень. Абмяркоўвалі данясенні разведчыкаў, якія хадзілі ў бок Вільнюса. Хачу сказаць, што мясцовае насельніцтва вітала нас вельмі цёпла. Усе запрашалі ў хаты, частавалі. Я і цяпер з удзячнасцю ўспамінаю Браніслава Кацінеля, у доме якога я тады жыў…

У Астраўцы ж наша брыгада злучылася з Чырвонай Арміяй. Да яе прыходу жыхары мястэчка падмялі вуліцы, вывесілі чырвоныя сцягі. Здаецца, шостага ліпеня ў Якентанах нашы разведчыкі спаткаліся з разведчыкамі 144-й стралковай дывізіі Трэцяга Беларускага фронту. Было іх семнаццаць чалавек, у тым ліку трое конных. Усе яны прыбылі ў Астравец. Мы іх шчодра пачаставалі, пешым далі коней — і паехалі яны далей, на Палушы. А к вечару пайшлі рэгулярныя часці. Воінамі і баявой тэхнікай былі запруджаны літаральна ўсе дарогі — з Варнян, Якентан, Дзягенева. Усё гэта рухалася на Шумск і Вільнюс — далей на захад.