Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

І вось каля адзінаццаці гадзін ночы партызаны ўвайшлі ў Кямелішкі, зайшлі ў прызначаны дом і пачалі чакаць лейтэнанта. Раптам на двары пачулася польская гаворка. Перасцерагальна крыкнуў нешта літоўскі лейтэнант. І — раздаліся стрэлы. Партызаны зразумелі, што трапілі ў засаду, і спрабавалі ўцячы. Але ўжо было позна. Вілюціса і Гарадзецкітэ ля парога дома польскія нацыяналісты збілі з ног, звязалі іх і назаўтра расстралялі.

Што ж адбылося ў Кямелішках? Даведаўшыся праз дзень аб правале, Свірын, натуральна, падумаў, што літоўскі лейтэнант быў звычайным правакатарам. Але потым высветлілася, што ўсё было значна складаней. Пасля сустрэчы з Вілюцісам, ідучы назад у Кямелішкі, лейтэнант і яго людзі наткнуліся на польскіх нацыяналістаў і былі абяззброены. Адзін з паліцаяў лісліва прызнаўся «акаўцам», куды і чаго яны хадзілі. На гэта палякі сказалі: навошта вам, каб вас абяззбройвалі «чырвоныя»? З такім жа поспехам гэта можам зрабіць і мы! Выпытаўшы месца сустрэчы, «акаўцы» рашылі звесці рахункі з савецкімі партызанамі. Лейтэнанту не ўдалося своечасова папярэдзіць Вілюціса аб небяспецы.

Урэшце, у капцы чэрвеня 1944 года на тэрыторыі Астравеччыны пачала дзейнічаць брыгада імя ЦК КП(б)Б, якая і вызваліла Астравец яшчэ да прыходу Чырвонай Арміі. Сфарміравалася гэта брыгада ў сакавіку 1943 года ва Ушацкім раёне. Потым перадыслацыравалася на Вілейшчыну, распачала «рэйкавую вайну». У маі 1944 года, калі брыгада размяшчалася ля возера Нарач, прыйшоў загад Вілейскага падпольнага абкома партыі перамясціцца на Астравеччыну. Тады ж з ліку лепшых партызан утварыліся Астравецкі падпольны райком партыі і райком камсамола. Першым сакратаром райкома партыі стаў Фёдар Іванавіч Ларыёнаў. Ураджэнец Крыўска Уваравіцкага раёна Гомельскай вобласці, ён арганізаваў у роднай вёсцы калгас, узначальваў яго, а затым, у вайну, быў закінуты ў варожы тыл. Цяпер пенсіянер, жыве ў Глыбокім. Другім сакратаром выбралі камісара брыгады Уладзіміра Пятровіча Шчуцкага (цяпер педагог у Вілейцы). Сакратаром райкома камсамола быў вылучаны Васіль Мяфодзьевіч Пелюхаў. Педагог па адукацыі, ён узначальваў палітычнае кіраўніцтва ў першай роце атрада імя Суворава. Пелюхаў адзін вытрымаў няроўны бой з фашыстамі, якія ішлі спаліць вёску Калодзіна на Мядзельшчыне. Пасля вайны працаваў на Астравеччыне дырэктарам Валэйкішскай і Гервяцкай школ. Недарэчна загінуў у аўтамабільнай катастрофе ў 1969 годзе.

Членам бюро падпольнага Астравецкага райкома партыі быў ураджэнец Магілёўшчыны, выпускнік Гомельскага лесатэхнічнага інстытута Фёдар Мікалаевіч Івендзікаў. Перайшоўшы паўночней Віцебска лінію фронту, ён разам з групай М. З. Умінскага ўліўся ў брыгаду імя ЦК КП(б)Б, стаў камісарам атрада імя Пархоменкі.

…Памятаецца, Фёдар Мікалаевіч Івендзікаў першым прывёз у Расолы доўгачаканую вестку пра Перамогу. Прымчаўся ён надвячоркам на ўспацелым кані. Прывязаўшы яго да жэрдкі, паправіў шырокі вайсковы рэмень, на хаду спытаў, дзе бацька, і пайшоў у кусты, дзе з лазні, ад напаленых камянёў, ішоў дымок. Зразумела ж, мы пашыбавалі за ім.

— Кідай, стары, паліць у лазні! — загадаў ён бацьку. — Перамога! Чуеш, стары, мір падпісаны! Трэба хутчэй сабраць людзей. Хай усе ведаюць, усе радуюцца!

— Я мігам, Фёдар Мікалаевіч, мігам!

Праз якую гадзіну ў хаце было паўнютка. Прыйшоў нават Верамей, які на сходы не хадзіў ніколі. Усе ўважліва слухалі, што казаў ім «райкомаўскі начальнік». Пра тое, які нялёгкі быў шлях да Перамогі і колькі ахвяр ён патрабаваў. Пра тое, што нарэшце наступіў мір і трэба будаваць новае, мірнае жыццё. Доўга гаварылі ў той вечар, пасеўшы на лавы і ложкі. Ну і чарка «кустоўкі» знайшлася, вядома. Дзіцячая памяць захавала прозвішча чалавека, які без сядла прыехаў на чорным кані, — Івендзікаў.

А потым, гартаючы ў 1967 годзе кніжку І. Клімава і Н. Гракава «Партизаны Вилейщины», я зноў натрапіў на тое ж прозвішча. У кнізе прыводзіўся склад Астравецкага падпольнага райкома партыі: Ларыёнаў Ф. І. — сакратар, Шчуцкі У. П., Івендзікаў (без ініцыялаў) — члены бюро.

— Ці не той самы гэта Івендзікаў? — мільганула думка.

А яшчэ праз пару год, пасля аднаго майго артыкула ў «Советской Белоруссии», на кватэры раздаўся тэлефонны званок:

— Скажыце, а вы часамі родам не з Астравецкага раёна? Дужа рэдкае прозвішча, сустракаецца толькі там…

Аказалася, што Фёдар Мікалаевіч Івендзікаў цяпер старшыня Рэспубліканскага камітэта прафсаюза работнікаў лясной, папяровай і дрэваапрацоўчай прамысловасці, што жывём мы ў суседніх дамах і, безумоўна, не раз сустракаліся, хоць і не пазнавалі адзін аднаго. З таго часу пачалі вітацца. Усё дамаўляліся аб сустрэчы, але па-сапраўднаму сустрэліся і ўволю пагаварылі толькі напярэдадні 30-годдзя вызвалення Беларусі. Прыйшоў Фёдар Мікалаевіч стомлены цяжкім днём, але калі гаворка пайшла пра падзеі вайны, у ягоных светла-сініх вачах зноў успыхнулі іскрынкі бадзёрасці. Нібы побач сядзеў не паўнаваты чалавек з акуратным праборам сівых валасоў, а той няўрымслівы мужчына, амаль юнак, падпяразаны шырокім скураным рамянём.