Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

Наступныя баявыя дзеянні брыгады імя Варашылава на Астравеччыне адносяцца да лета 1943 года. У «Журнале» атрада імя Пархоменкі адзінаццатага чэрвеня 1943 года зроблены такі запіс: «Бародзіч з узводам байцоў спаліў драўляны мост каля Міхалішак на шасейнай дарозе Вільня–Полацк. У баі забіта восем чалавек паліцаяў». Асабліва актыўна дзейнічаў атрад імя Аляксандра Неўскага, створаны на тэрыторыі Астравеччыны вясной 1943 г. на базе дыверсійнай групы М. В. Сцяпанава. Начальнікам штаба гэтага атрада быў С. А. Варламаў. На рахунку атрада — спаленыя кардонная фабрыка ў Альхоўцы, спіртзавод у Палянах, разгромленая малачарня ў Стрыпішках. Трыццатага жніўня партызаны пад камандаваннем Варламава ўзарвалі маслазавод у Кямелішках. Памагаў ім мясцовы сувязны — паляк Стась. Маслазавод знаходзіўся ўсяго ў дваццаці метрах ад будынка, дзе размяшчаўся гарнізон у трыццаць чалавек. Пасля выбуху партызан абстралялі, але яны без страт здолелі адысці ў лес. Немцы, што прыбылі неўзабаве на сямі машынах, у час аблавы ўжо нікога не знайшлі. А літоўскія паліцаі, баючыся, што іх пакараюць, на наступны дзень захапілі зброю і зніклі ў невядомым кірунку.

Некалькі атрадаў брыгады імя Варашылава пабывалі на Астравеччыне восенню 1943 года. Вяртаючыся з Пабрадскага раёна, група пад камандаваннем Сердзюкова з атрада імя Суворава дванаццатага кастрычніка замініравала каля Міхалішак Полацкі тракт. На міне падарвалася машына. Дваццаць другога кастрычніка група Трункова з атрада імя Пархоменкі абстраляла пастарунак у Жукойнях-Жалядскіх. «У выніку абстрэлу, — гаворыцца ў данясенні, — забіты тры і ранены пяць паліцэйскіх, астатнія разбегліся». Дваццаць шостага кастрычніка група Молчана з таго ж атрада «спаліла дзяржаўны маёнтак Свіранкі, узяла некалькі тон хлеба». Атрад «Знішчальпік» пранік у раён Варнян. Дваццаць сёмага кастрычніка ім «на шасэ Астравец-Варняны была знішчана сувязь на адлегласці аднаго кіламетра».

З дваццатага лютага па чацвёртага сакавіка 1944 года некалькі атрадаў брыгады зрабілі аб’яднаны рэйд у бок Вільнюса. Шлях ляжаў праз Супраненты, Жукойні, Кямелішкі, Быстрыцу. На маршы партызаны правялі шэсць баёў. У ноч на другога сакавіка аб’яднаныя сілы трох атрадаў штурмавалі варожы гарнізон у Кямелішках. Захаваліся падрабязныя данясенні аб ходзе аперацыі і нават размаляваная ад рукі карта баявых дзеянняў. З карты відаць, што наступленне вялося з трох бакоў: з поўначы — ад вёскі Вердзялішкі, захаду — ад Хмялян і паўднёвага захаду — ад Загорышак. Пакінуўшы засады на дарогах Міхалішкі–Кямелішкі і Карколішкі–Кямелішкі, партызаны падышлі да мястэчка і пачалі яго атакаваць. Бой працягваўся тры гадзіны. Як сказана ў рапарце, атрады штурмам авалодалі паўднёва-заходняй часткай апорнага пункта праціўніка, занялі два дзоты і акружылі казармы. Але выбіць ворага з казармаў не ўдалося. У аперацыі было забіта дзесяць ворагаў і ранена сем, спалены валасная ўправа, магазін, лесакантора і малачарня. Дасталіся і трафеі — адзін ручны кулямёт і тры вінтоўкі.

У лютаўска-сакавіцкім рэйдзе па Астравеччыне побач з беларусамі, рускімі, прадстаўнікамі іншых народаў удзельнічалі таксама літоўскія партызаны. Намеснік старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета Літоўскай ССР Іонас Вільджунас, вядомы сярод падпольшчыкаў пад імем Івана Іванавіча, у кніжцы «Барацьба без перадышкі», выдадзенай у 1971 годзе на літоўскай мове ў Вільнюсе, піша, што праз Кямелішкі часта ішоў шлях у Вільнюс разведгрупы на чале з Вілюцісам, якая ўваходзіла ў атрад Свірына. Вілюціс ведаў гэтыя мясціны як свае пяць пальцаў. І тым не менш адзін з такіх маршаў праз Кямелішкі закончыўся трагічна.

…Неяк у партызанскую брыгаду імя Варашылава прыбыла маладая літоўская партызанка Соф’я Гарадзецкітэ. Дачка каўнаскага адваката, яна дасканала ведала некалькі моў і стала ў Маркава перакладчыцай. Потым рашылі выкарыстаць яе як разведчыцу і паслаць у той жа Каўнас. Да Вільнюса Соф’ю суправаджала група Вілюціса. І вось лютаўскім днём народныя мсціўцы размясціліся на пастой у ваколіцах Кямелішак. Мясцовыя сяляне сказалі Вілюцісу, што з ім хоча спаткацца лейтэнант з літоўскай «самааховы», якая абараняе кямелішскі гарнізон. Вілюціс ведаў лейтэнанта, бо той некалькі разоў перадаваў разведчыкам каштоўныя звесткі. Праз пару гадзін сустрэча адбылася. Прыйшоўшы ў вызначанае месца разам з некалькімі паліцаямі, лейтэнант сказаў, што кямелішскі гарнізон не хоча больш служыць акупантам. Але літоўцы баяцца, што немцы палічаць іх дэзерцірамі і вывезуць у Германію іх сем’і. Таму няхай група Вілюціса інсцэнізуе напад на Кямелішкі і «абяззброіць» іх. Уся зброя ноччу будзе сабрана ў адно месца, так што партызанам аперацыя нічым не пагражае. Вілюціс згадзіўся.