Севярын Квяткоўскі - Як стаць беларусам. Сто гісторый

Я не ствараю сабе ілюзій наконт сваёй асобы і маіх магчымасцяў у беларусізацыі і ні ў якім разе не раблю з сябе звышчалавека. Але я веру, што шлях у тысячу міляў пачынаецца з першага кроку. І гэты крок я імкнуся рабіць штодня.

Я ведаю, што ў той дзень, калі адзін з маіх вучняў свядома пачне трымацца беларускай мовы, я стану самым шчаслівым чалавекам на зямлі. Бо тады я зразумею, што мая праца не была марнай.

Кацярына Лабецкая: Зачараваная на абавязак

— Раскажу вам адну гісторыю. Яна не завершаная, пакуль я жыву, але вы маеце поўнае права дадумаць яе і паставіць свой знак капірайту.

Аднойчы позна ўвечары сустрэлася я ў карчме з балотнай цыганкай. Яна амаль што прайшла міма, але раптам уважліва глянула ў мае вочы. «Не вярзі абы-як. Гавары нармальна», — прашыпела цыганка, як гадзюка. «Тваё дзела», — падумала я. «Хопіць быць рускай. Ты — беларуска. Яшчэ і з таемнай жаночай сілай, якая раскрыецца пасля дваццаці». Тут мяне, як кажуць у моладзевым асяроддзі, торкнула. Я адчула хвалі току ў руках і нагах. Нават страшна трохі стала. «А мо яна праўду кажа, хто ж яе ведае, адкуль яна тут з’явілася?».

Аднак неўзабаве, як ва ўсякай казцы, цыганка знікла і больш на маім шляху не з’яўлялася.

З той пары беларускасць сталася як маім абавязкам, так і наканаваннем.

Тут мне згадваецца ўкраінская народная песня. «Горыць, горыць сосна, горыць та палае, кліча Галя крыкам, крыкам — промовляе: «Хто мэнэ пачуе нехай порятуе, да пізноі ночі дочак не пушчае». Цыганка, як у гэтай песні, прывязала мяне сваімі вядзьмарскімі словамі да пякельнага дрэва беларускасці. Але я на яе зусім не злуюся, нават удзячная. Адно вярэдзіць душу — што я падтрымліваю двухмоўе паўсюль, дзе бываю. Бо паважаю выбар кожнага чалавека. І ганьба таму, хто пахваляецца нацыянальнай пыхай. Ім бы хоць якую іншую мову, толькі не маскальскую. Дурасць гэта.

Адзін хлапец нават параіў мне адрэзаць ад сябе, так бы мовіць, свой «маскальскі хвост» (у маіх генах чвэрць маскоўскай культуры). Не буду я гэтага рабіць ніколі. Я, дарэчы, думала, што падчас кахання не змагу размаўляць па-беларуску. Але размаўляла. І было цудоўна. Між іншым, я зусім не ўспрымала гэта як нейкую экзотыку. Гэта было натуральна і вельмі шчымліва.

Сяргей Вітушка: Каб быць беларусам, даволі жыць у Беларусі і тут займацца гаспадаркай

— Маё ўсведамленне сябе беларусам трошку змяняецца ў часе. Пачыналася ўсё з этнічнасці. У сям’і я атрымаў класічнае этнічнае выхаванне.

Жыццё прайшло ў горадзе, дзе я скончыў звычайную расейскамоўную школу, у якой беларускія мова і літаратура былі толькі як прадметы. У сям’і размаўлялі на трасянцы, якая ёсць адной з формаў беларускай (гарадской) мовы. Кожнае лета, а часам і выходныя, я праводзіў у бабулі на вёсцы. У гаворцы бабулі была беларуская аснова. Трапляліся і расейскія словы, але было і шмат такіх, якіх я ў горадзе ніколі не чуў. І гэта было натуральна, як тое, што неба сіняе.

Магчыма, каб нейкі іншы збег абставінаў, дык я прайшоў бы такую ж эвалюцыю, як большасць жыхароў Беларусі: стаў бы рускамоўным. Але атрымалася наадварот.

Уплыў сям’і — аснова. Яшчэ ролю адыграў уласны няўрымслівы характар. Мне ўсё нечага хацелася: раней за іншых уступіў у камсамол, хадзіў у гурткі, і спартовыя, і мастацкія. Калі скончыў школу, а затым вучэльню, то пайшоў на завод. Таксама б, можа, пакаціўся па звычайнай сцежцы: гарэлачка, дзяўчаты… Але крыху прыхварэў і быў вырваны са звыклага сяброўскага кола. З’явілася шмат вольнага часу, каб чытаць кніжкі. Выпадкова натрапіў на Караткевіча, і яго творы мне вельмі спадабаліся.

Этнолагі кажуць, што этнас — гэта агульная тэрыторыя, культура, самасвядомасць. То бок агульная плоць, гаспадарка і сяброўства. Каб быць беларусам, трэба ў сабе мець хаця б два з гэтых складнікаў: доўга жыць у Беларусі і тут займацца гаспадаркай. А яшчэ трэба змагацца за тое, каб з’явілася духоўная еднасць, духоўнае сяброўства. Праз размовы, праз культуру, праз гісторыю. І гэта задача тых людзей, якім гэта ўжо дадзена, — падзяліцца з астатнімі сваім багаццем, шчымлівай любоўю да Беларусі.

Наталля Пушкарова: Больш, чым запіс у дакуменце

— У пасведчанні аб нараджэнні ў мяне, як у кожнага, хто нарадзіўся перад 90-мі, запісаны нацыянальнасці бацькоў. Абодва рускія, хоць бацька з Украіны, а карані маці ўвогуле вызначыць цяжка. І я, як наіўная дзяўчынка, доўгі час была ўпэўненая, што і мая нацыянальнасць — расейская.

У дзявятым класе я пераехала ва Украіну, у Кіеў, дзе калісьці нарадзілася. Я старанна вучыла ўкраінскую мову, гісторыю, аднак не магла забыцца на сваё «беларускае мінулае» і пры кожнай магчымасці распавядала пра Беларусь.