Севярын Квяткоўскі - Як стаць беларусам. Сто гісторый

Я жахлівы інтраверт, і пытанне беларускасці для мяне інтымнае, як усё, што закранае эмоцыі.

Беларускае для мяне пачалося з дзіцячых кніжак з казкамі, якія купляла мне маці, і замацавалася песнямі гурта N. R. M. «Long live Лявон Вольскі!» атрымоўваецца.

Дарэчы, першую касету з запісам акустычнага канцэрту N. R. M. я выйграла на турніры па «Што? Дзе? Калі?», арганізаваным пісьменнікам Аляксеем Бацюковым. Турнір быў прысвечаны наданню Магілёву Магдэбургскага права, і пытанні задаваліся па-беларуску.

— Проста ўключыўся ў галаве нейкі тумблер. Вакол мяне не было ні мітынгаў, ні незалежных выданняў. — Шмат беларусаў «абуджаецца» менавіта за мяжой. — Зрабіць мікс з нацыянальнага з сусветным і сучасным. — Культурна-ментальнае мы самі сабе рабілі. — Аскепкі прачытанага і ўбачанага склаліся ў мазаіку. — Часамі здаецца, што ў Беларусі існуе два сусветы. Маленькі сусвет зацятых беларусаў і вялікі сусвет постсавецкіх беларусаў — чарговых «тутэйшых». — Калі табе не ўсё роўна, што адбываецца ў гэтай краіне. — Я ўсё жыццё хачу быць адметным. — Асноўнае — не кроў, а самаадчуванне.

Таццяна Нядбай: Вырашаеш ты сам

— У нас у школе лакальная ідэнтычнасць была дастаткова развітая: мы былі з Полацка-самага-старажытнага-горада-Беларусі!

У школьныя гады нацыянальнасць не была для мяне нечым такім, што як спадчына пераходзіць ад бацькоў да дзяцей. І тады, і цяпер у большай ступені мне здаецца гэта пытаннем уласнага выбару чалавека. Гэта як калі ўсталёўваеш праграму, выбіраеш опцыю — на якой мове ўсталяваць. Так і тут — ніхто і ніколі за цябе гэтага не вырашыць — вырашыш ты сам. Не кажу, што так мусіць быць ува ўсіх. У некаторых сем’ях існуюць трывалыя нацыянальныя традыцыі і дзеці ўсведамляюць сваю нацыянальнасць як штосьці зададзенае. У мяне гэта было маім уласным выбарам.

Вырасла ў цалкам расейскамоўнай сям’і. Тата ніколі не вучыў беларускую мову ў школе, бо быў сынам ваеннага, і калі пачалі з’яўляцца мае першыя публікацыі (артыкулы і вершы) беларускай мовай, часта дражніў мяне — перакладзі. Але гэта ўжо былі «свядомыя» часы. Раней жа ў нас увогуле не ішлося ніякім чынам пра нацыянальнасць у сям’і — яна існавала толькі ў пашпартах мамы і таты. Памятаю, калі мне было прыкладна 11 гадоў, у музычнай школе настаўніца запісвала мае дадзеныя — адрас, тэлефон, нацыянальнасць.

— Национальность?

— …Не знаю…

— Как не знаешь? А папа кто по национальности?

— Не знаю, наверное, русский.

Яна тады паглядзела на мяне, як на вар’ятку. А я і насамрэч існавала па-за гэтымі сутнасцямі, іх не было ў маёй актуальнай карціне свету.

Пасля дазналася, што прозвішча бацькі раней гучала не Нетбаев, а Нядбай. Гэта ўжо цяпер я разумею, што і адзін мой дзядуля (з Браншчыны) і другая мая бабуля (са Смаленшчыны) — ніякія не «русские». Вядома, беларусы. Маці — украінка, мажліва, на адну чвэрць габрэйка.

Усё навокал пераходзіла на беларускую мову, у нашай гімназіі ўжо некалькі год як існавалі паралельныя класы, выкладанне ў якіх вялося цалкам на беларускай мове, вышэйшая адукацыя пераводзілася на беларускую мову… А я ў шостым класе спрачалася з настаўнікам беларускай мовы і літаратуры (рэакцыя на прымус) — чаму, калі я першае сваё слова прамовіла па-расейску, павінна лічыць беларускую мову роднай і надаваць ёй столькі ўвагі? Яго адказы былі непераканаўчымі — пафаснымі.

Беларускасць. Проста ўключыўся ў галаве нейкі тумблер. Вакол мяне не было ні мітынгаў, ні незалежных выданняў. Быў нелюбімы настаўнік беларускай мовы і літаратуры (як, зрэшты, і сам прадмет). Але з’явілася сяброўка, якая не «навярнула» мяне ў новую нацыянальнасць, але паказала яе, і я з радасцю «навярнулася».

Часам, асабліва ў Полацку, сустракаю расейскамоўных людзей, ад якіх можна пачуць захопленае: «Размаўляе на такой прыгожай беларускай мове!». Такое ўражанне, што беларускамоўныя там становяцца проста прыгожым прадметам інтэр’еру для адных і, вядома, (усё яшчэ) бээнэфаўцамі для іншых.

Маленькае мястэчка не дазваляе пакуль што мове выконваць камунікатыўную функцыю — хочаш ты таго ці не, гэта становіцца сведчаннем або твае арыгінальнасці, або ненармальнасці.

Я часцей стала размаўляць па-расейску з тымі прыяцелямі, хто размаўляе па-расейску са мной. Гэта не азначае адыходу ад беларушчыны, але, хутчэй, наадварот — я дастаткова пэўна пачуваюся беларускай і магу дазволіць сабе «мяняць вопратку». Бо ўпэўненая ў сваёй сутнасці, але зноў-такі, пытанне нацыянальнасці не з’яўляецца для мяне нечым такім, што характарызавала б мяне нейкім чынам або рабіла лепшай ці горшай. Гэта як колер вачэй або валасоў, які, пры жаданні, можна змяніць.