Наталка Харытанюк: Смерць лесбіянкі

Спачатку мне смешна слухаць, як сталы і паважны мужчына выдае з сябе ахвяру полацкай містыкі. Я нават думаю: во лайдак — замест таго, каб заняцца працай і знайсці злачынцу, ён прыкрываецца духамі. Але ў галаве маёй рэхам паўтараецца яго “хто аднойчы прачнуўся, той ужо не засне”. Што? — не веру я сваім вушам. Я разумею: усё, што ён кажа — з той легенды пра кабету-пярэваратня, якая хоча, каб яе забілі і выратавалі ад полацкага падземнага палону, ад патайбочнага сну — з легенды, якую мне расказаў дзядзя. Ці, дакладней, якую я пабачыла ўва сне. Толькі адкуль следчы гэта ведаў — як ён мог падслухаць мой сон? Ці гэта я — падслухала ягоны?

І тады я звяртаю ўвагу на адценні — я бачу, што рукі ў яго — з рыжымі валасамі, а галава — лысая. Вось яшчэ адзін рыжы — пра якога сказалі карты, — здагадваюся я.

Вось яшчэ адзін, хто ведае пра нейкую блізкую сустрэчу, якой баялася і адначасова шукала Ганна. І ўсё пракручваецца ў галаве: Караліна, якая баялася, што Ганна нешта тут пры сустрэчы раскажа, выраз з Шэлі, які ўжывае следчы, сіняя лапа на таліі Караліны — і яе адсутнасць цяпер, сіні плашч следчага. Якога я і не думала падазраваць. Яго жаданне хутчэй усё скончыць — і не паглыбляцца ў следства.

— Вось забойца, — разумею я нарэшце, але не магу зварухнуцца з месца. Я разважаю сама з сабой, але давесці следства да канца і падхапіцца, каб спыніць яго — не падхопліваюся.

— Дзе Караліна? — шапчу я толькі, ледзьве чутна.

— Я ведаю, хто забойца. Гэта — ён, — абвяшчае ў гэты момант дзядзя, паказваючы на следчага.

— Адкуль вы ведаеце? — радасна пытае Віталь дзядзю.

— Пустата, — нічога не тлумачыць той.

— Ясна. Дэус экс машына, — паціскае плячыма Віталь. — Так нецікава — гэта пярэчыць дэтэктыўнаму жанру.

— Але гэта вам не дэтэктыў, — абураюся я.

Дзядзя глядзіць з хваравітай цікаўнасцю толькі на следчага і, нібы працягваючы перарваную размову, звяртаецца да яго:

— Гэта ўсяго толькі змрочны трыюмф, чуеш? Акультная перамога абарочваецца чалавечай паразай, прыгадай, — правакуе ён, падыходзячы ўшчыльную да следчага і зазіраючы таму ў вока.

— А Праметэю, які яшчэ раз паспрабуе вызваліцца, — не вытрымлівае следчы, — узнагародай па-садысцку смачны пацалунак ад той, што яго ахоўвае, — трапляецца канчаткова следчы, упэўнены, што ён адбіў напад дзядзі.

— Вось толькі ахоўніца ягоная — таксама прыкутая, — выдыхае дзядзя і заяўляе ўсім прысутным, што следчы — выдатны знаўца паэзіі Персі Бішы Шэлі: ён толькі што працытаваў “Вызваленага Праметэя”, паэму, якую чыталі адзінкі і заканчэння якой амаль ніхто не памятае. Толькі апантаныя апакаліптычнымі імпульсамі гэтага жыцця. І Ганна, паказваючы перад смерцю на кнігу Шэлі — хай сабе і Мэры Шэлі — пакінула нам красамоўны намёк.

— Што было насамрэч між імі — мы не ведаем, — распалена працягваў дзядзя. — За якія старыя крыўды ён зрынуў Ганну з драбіны, як заманіў сюды, што выйграў ад яе смерці — мы не ведаем, ды гэта і неістотна. Следчы — яе забойца. І справа скончаная.

— Вельмі цікавая версія, — пераможна адказвае следчы, адступаючы ўсё далей ад нас і спыняючыся ўжо каля дзвераў. — Вось толькі ў вас ні доказаў, ні сведак няма.

— Ёсць, — у гэты момант выпадае сетачка вентыляцыі — і адтуль высалапліваецца скамечаны твар рыжай старой. Як сапраўдны Бог з машыны — з выбухам і грукатам.

Ніколі не думала, што так буду цешыцца яе з’яўленню. Мне нават здаецца, што і яна мне падміргвае, нібы кажа: Вера вярнулася! Нашага брата так проста не знішчыць. І я ўжо больш не вагаюся. Цяпер я дакладна ведаю, што спадарыня Вера не забівала. Я па вачах следчага бачу — гэта ён.

— Я бачыла. Я ўсё бачыла, — абвяшчае старая сваім сіплым, але гучным голасам. — Я тут ужо тры дні і тры ночы — і я многае бачыла.

Следчы ж, зусім, здаецца, не ўражаны, толькі ўсміхаецца, гледзячы на тое, як старая спрабуе прашчыміцца праз вентыляцыйнае акенца, і адчыняе дзверы, каб назаўжды сысці адсюль. Я не ўяўляю, як яго спыніць. Вось-вось зачыняцца дзверы — і мы яго больш не пабачым.

Я разумею, што мая воля — скутая, а гэта значыць: я канчаткова пераўвасобілася ў тую сваю супрацьлегласць, якую шукала ўвесь гэты раман. Супрацьлегласць — дзеля якой я і прыехала ў полацкія лабірынты, каб навучыцца баяцца і выгаварыць свой страх. Бо толькі яе голасам я магла расказаць гісторыю пра страшнае і не сфальшывіць. І не скаціцца ў буфанаду, фантасмагорую і суцэльную самаіронію. Я пераняла яе інтанацыі і позірк, навучылася думаць свае думкі на яе лад і бачыць свае ўспаміны яе вачыма, а гэта значыла — я вось-вось мусіла прарвацца да сябе сапраўднай.