Наталка Харытанюк: Смерць лесбіянкі

У гэты момант, як на зло, заварушылася прафесарка: на яе і на нас пачаў сыпацца дробны друз. Выдавала на тое, што пацягнула скразняком — недзе зусім побач патыхнула свежым марозным паветрам, я пайшла на яго і зусім побач з намі пабачыла дваіх, што выбіраліся напаверхню. Яны таксама бачылі мяне — таму і спяшаліся. Нехта ў сінім і кабета, падобная да Караліны. Я пабегла, пачала ўзбірацца следам за імі па драбіне, якая была метраў з пяць, але ў гэты момант яны з усяе моцы абвалілі нейкі люк — і паўсюль стала зноў цёмна, хоць выкалі вока.

І зноў — уваччу засталіся толькі сінія плямы ад бачанага там, наверсе, супраць святла.

Добра калі б проста стала цёмна, але ад моцнага ўдару люкам зямля пачала абсыпацца і хруснула драбіна. У апошняе імгненне я паспела затрымацца за выступ у сцяне на некалькі імгненняў, а пасля, калі рукі стаміліся трымаць, шуганулася і моцна выцягнулася галавой аб нешта цвёрдае.

Упаўшы на зямлю, я не спяшалася расплюшчваць вочы: я прыслухоўвалася да свайго цела. Спрабуючы зразумець, ці ўсё цэлае, я, мусіць, крыху нават і заснула. А таму спрабавала не слухаць, што мне гавораць Міхал і прафесарка — бо хацела пачуць нарэшце нешта больш істотнае. Нейкі голас, які ўпарта прабіваўся да маёй свядомасці.

І раптам я пачула выразнае: прачынайся і ідзіце направа.

Я адчувала — гэты голас нас выведзе.

Дзіўна было — чула яго толькі я. І гэта быў голас дзядзі.

Мы ішлі досыць доўга — вільготнымі вузкімі лёхамі, якія часам апускаліся так нізка да зямлі, што нам даводзілася паўзці. Як гэта дзіўна ні было — выйшлі мы з таго боку Дзвіны. Нас там ужо чакаў дзядзя — ён і адсунуў камень, пад якім было выйсце з лёхаў.

— Адкуль ты пра гэтыя лазы ведаў? — спытала я.

— А я тут што — не рос? — весела адказаў дзядзя.

— Але тут многія раслі — Арлоў, Баршчэўскі, Васючэнка — толькі яны ў полацкія лазы так і не дабраліся. — Чаму ж не дабраліся, — хітра ўсміхаўся дзядзя. —Дабраліся — таму і маўчаць.

Я ўжо нічога не разумела.

— Але як я змагла пачуць твой голас — там, у лёхах? —нарэшце сфармулявала я тое, што мяне больш за ўсё непакоіла.

— А памятаеш пра пяты стан рэчываў?

— Памятаю. Ты яго знайшоў. Але мы загаварыліся ўчора і я так і не спытала пра яго. Што гэта?

— Гэта пустата, — урачыста абвясціў дзядзя.

— Пустата? — не паверыла я такой простай думцы.

— Пустата, — паўтарыў дзядзя. І расказаў пра старажытных персідскіх магаў, якія разумелі: пустата поўніцца будучымі формамі, набрынялая сутнасцямі, звязвае адлегласці — а галоўнае, у ёй ніколі нічога не прападае. Нічога наагул згубіць немагчыма — можна толькі развучыцца гэта бачыць, перастаць адчуваць знаёмымі пачуццямі.

П’яная прафесарка, хітраваты Міхал і я, збітая з ног гэтым нечаканым прызнаннем дзядзі, — мы ўсе замёрлі, там, на цёмным снезе самага скраю году, на скраі часу і свету. І перад намі — удалечыні, за ракой — дзіўным відзежам уставала эпічная карціна, якую маляваў дзядзя. Ён расказваў нам пра падарункі і надзею, мудрасць і прытулкі — усё, што тоіцца для нас у пустаце.

— Чысты Праметэй, — нібы вітаючы з нечым, прашаптала прафесарка.

— У пустаце можна знайсці безліч скарбаў, — працягваў дзядзя, — адзін з іх — натхненне.

— Дзіўна, — падумала я, — мама таксама казала пра мудрае натхненне. Але шукала яна яго ў іншым — у вірах, з якіх паўстаюць нашыя светы. Дзядзя ж казаў пра пустату, у якую сыходзяць, але не знікаюць рэчы.

— А хіба пачатак не сустракаецца з канцом у рэшце рэшт? — адказаў на мае думкі дзядзя, нават не збіраючыся тлумачыць, як выцягваць будучыя і мінулыя формы з пустаты, у якой нічога не знікае.

Уражаная, я не заўважыла, як апусцілася ў сумёт, і доўга не магла даць рады сваім нагам ды падняцца. І раптам гэтая рука, працягнутая аднекуль згары — пульхная цёплая рука. Я ўхапілася за яе, спакваля выпрасталася — і пабачыла перад сабой следчага. Як ён апынуўся сярод нас — гэтага я таксама не ўяўляла.

— Пакараны Праметэй — цуд, на які варта паглядзець, — неяк дзёрзка сказаў ён, звяртаючыся да дзядзі. — Мы самі і гарым у тым агні, які распальваем, — хітра падміргнуў нам следчы і голасна засмяяўся. Дзядзю ж яго словы, відавочна, не спадабаліся — і ён заспяшаўся прэч.

Наўздагон следчы толькі і паспеў пракрычаць, што заўтра зранку чакае ўсіх нас для апошняй фармальнасці ў бібліятэцы. Для вочнай стаўкі.

Але заўтра было яшчэ так далёка, і я забылася на яго словы амаль адразу. Я цяпер магла думаць толькі пра пустату, цярушачы ватнымі нагамі за дзядзем — след у след — па бухматых пераднавагодніх сумётах.