Анатоль Бароўскі - Пякельны рай

Люба, братцы, люба,

люба, братцы, жыць, -

з нашым атаманам...

Дыхнула салодкім дымком дзяцінства. Тым далёкім часам, калі свет быў такім ружовым і прыгожым, калі яшчэ былі маладымі і прыгожымі тата з матуляй... І браціка Міколкі голас пачуўся, нябожчыка браціка...

Але найбольш здзівіла і ўразіла, нават ашаламіла, зусім не тое, не песня. У сшытку, помнілася, былі ўсяго два запісы. А тут яшчэ і яшчэ. Ды напісана не чыёй-небудзь рукой, а яго асабістай, Тонікавай. Ён добра памятаў свой почырк у школе, у арміі, у інстытуце... І напісанае пазней той жа кітайскай ручкай, што ён любіў пісаць, тым жа чорным чарнілам «Вясёлка-2». Неверагодна!

Тое ўсё не ўкладвалася ў яго галаве!

Больш таго, сшытак быў спісаны ўвесь, да апошняй старонкі. Густа, у кожны радок — без пропускаў. Каб болей улезла? Ці такі аб'ём і быў запланаваны напачатку? Разлічаны на ўсё жыццё?

Але яго здзіўленню не было межаў, калі ён, прабегшыся хутка па радках, зразумеў: спісана і апісана ўсё яго жыццё! Да падрабязнасцей і дробных эпізодаў. Але напісана выбарачна, з жыцця выхаплены эпізоды, як ён сябе адчуваў у раі падчас будаўніцтва светлага будучага, ды ўсё пад мудрым кіраўніцтвам магутнай і любімай, як яму імкнуліся пераламаць хрыбет, накінуць на яго калючую сарочку ўціхамірвання...

«Дык вось што азначала Янініна папярэджанне пра сюрпрыз-сувенір за сорак сем капеек! — апамятаўся Тонік і думкава ды запознена папрасіў прабачэння за тое, што не вельмі хораша падумаў пра яе. — Сапраўды нечакана. Але як ён аказаўся тут, на гэтым востраве, — хто прынёс сюды мой сшытак?!»

Была напачатку думка ўзяць сшытак з сабою — то ж ён згубіў яго, а не хто іншы. Дома ён апрацуе яго, прыдасць свежае гучанне, дадасць мудрасці, якую набыў тут, карацей, было жаданне зрабіць рукапіс-дыярыуш на высокім узроўні... Каб, ужо стаўшы кнігай, выклікаў не толькі цікавасць, а і захапленне, радасць нечаканага адкрыцця Сусвету. Але тут жа другая, супрацьлеглая думка падказвала, што нічога адсюль выносіць нельга, бо ён, сшытак-дзённік, ператворыцца ў нешта іншае, непазнавальнае альбо прападзе, ці чарніла знікне са старонак...

І таму ён не захацеў рызыкаваць.

Рашыў яшчэ хоць і на месяц, хоць і на два застацца ў леснічоўцы, харчу тут было і было, і прачытаць, дакладней, перажыць нанава сваё жыццё. Зноў адчуць, як трашчалі ў яго мазгі, як разрывалася ад болю сэрца і ледзь-ледзь не храснуў пазванок — так стараліся гнуць яго да зямлі начальнікі бальшавіцка-сатанінскай сістэмы...

І ён рашуча скінуў з сябе адзенне, зняў боты — і сеў за стол.

Адгарнуў старонкі сшытка.

Чытаў — і не верыў, чытаў — і жахаўся, адчуваючы зноў боль, які пранізваў яго раней, з самага дзяцінства, — колькі ж яму дасталося за ўсе гады!

Нельга двойчы зайсці ў адну і тую ж раку? О, гэта як паглядзець і хто будзе глядзець.

Ён цвёрда рашыў зайсці ў раку сваёй Памяці — як бы тое цяжка яму ні было...

1...

Помніўся з дзяцінства эпізод.

Гуляў Тонік ля калгаснага двара, ля канюшні — пара стаяла над парыльняй слупам.

Кульгавы Нікадзім — пад Берлінам асколкам зрэзала нагу па калена — танцаваў вакол вялізнага цэбра, дзе ў кіпені парыліся драўляныя палкі ў руку таўшчынёй.

Нікадзім аж узмакрэў, стараючыся не прапусціць нейкі адказны момант у сваёй рабоце — самакрутка толькі пераскаквала з аднаго куточка рота ў другі, і адначасова мружылася вока — цыгарэта ў левым баку, адкрываецца правае вока, і наадварот.

— Дзед Нікадзім, — зацікавіўся Тонік танцамі старога, — а што гэта ты робіш тут?

Дзед усміхнуўся ў пракураныя вусы, адкрытым вокам хітра стрэліў у яго бок, адказаў коратка:

— Ну...

— Што — «ну»?

— Дугі гну.

— Я папраўдзе, дзед Нікадзім, што ты робіш?

— Ну... Кажу ж — дугі гну. Ты паглянь, ета во, сюды, што тут на дне ў кіпені ляжыць? Яны, палкі, пакуль прамыя, а ў гарачай вадзе я іх згінаю. Ад вару яны гнуткімі робяцца. Так і санкі вырабляюць — пад парам згінаю, ета во, сам бачыш... Бачыш?

— Ну...

— Дугі гну. Вось і зразумеў.

І зарагаталі ўдвух, задаволеныя каламбурам.

Вось тады, глыбокім вечарам, ён і намерыўся зрабіць трэці і апошні запіс у сшытку:

«Нікому і ніколі не ўдасца сагнуць мяне ў дугу! Нікому!..»

Слова ў слова так і было запісана на другой старонцы. І дата стаяла — «20 сакавіка 1955 года».

Добра памятаў, што не пісаў тады тых слоў, а толькі падумаў і збіраўся дастаць сшытак раніцай, калі распачнецца дзень.

Але ж словы былі напісаны. І прытым яго рукой.