Максім Клімковіч - Мяжа па даляглядзе

У карчме было пуста. Утрапёны, я стаяў у дзвярах Марынінага пакоя і глядзеў на непрыбраны ложак маёй каханай. Мяне гукнуў карчмар:

— Паніч!

— Дзе яна?

— Павезлі. Маці яе вярнулася. Добра, што паніча не было. Яна як паехала па княскага лекара, то і перастрэла яго ў дарозе. Ён з бурмістрам быў, спяшаўся нябожчыка агледзець. Паненка як пачула, што маці вярнулася, то і самлела. Лекар яе агледзеў, сказаў, што трэба ў горад везці, каб у яго пад наглядам была. Бо сам ён застацца не мог, мусіў неадкладна вяртацца, князь, маўляў, наказваў. Вось і панесліся — бурмістр з лекарам і нябожчыкам у адной карэце, а паненка з маці ў другой, ды за імі княскіх гайдукоў цэлы тузін.

— У які бок? — безнадзейна спытаў я.

— Да горада. Ды, я ж кажу, гайдукі з імі.

Больш Марыны я не бачыў. Праўда, быў пагнаўся наўздагон, толькі мілі праз тры завярнуў назад, адумаўся.

Бацька мяне ўжо звечара чакаў у паляўнічым доміку. Пасядзелі з ім, пагаварылі, ён і пераканаў мяне, што нічога больш рабіць не варта. А назаўтра да нас гетман прыехаў, прапанаваў мне службу. Я пагадзіўся.

Шкада, больш не давялося сустрэцца з маім суседам па карчме, Фабіянам. Відаць, доўга ён мяне чакаў. Нават не ведаю, дзе яго шукаць, мо цяпер, пасля вайны, дзе сустрэнемся, бо мушу яму аддзячыць за навуку. Каб не яна, сядзелі б мы зараз не ў пакоі, а на папялішчы. Усю вайну я паўтараў той заклён: «Не баюся, не баюся... Ні за свае жыццё, ні за маёмасць...»

8. Аўгуст Паняверскі падводзіць вынікі

Фабіян дапіў віно. Вуголле ў каміне ледзь заўважна аддавала чырванню. Цемра за акном стала суцэльнай.

— Пан мае рацыю,— Аўгуст Паняверскі ўстаў і адсунуў экран ад каміна. — Я сам згадаў колькі гісторый з уласнага жыцця, апошняя з іх адбылася сёння, і ўсе яны знаходзяць свае тлумачэнне згодна панскіх разваг. Толькі, на маю думку, пан звужае кола, яно на самой справе куды шырэйшае. Не адзін страх робіць рэальнасцю нашыя думкі. Кожнае жаданне, калі яно сапраўды моцнае, спраўджваецца. Як сказана: «Калі б хто меў з вас веры хоць з гарчычнае зерне...» Трэба верыць і жадаць — гара перасунецца. А калі веры мала, то страх за тое, што жаданне не здзейсніцца, робіцца мацнейшым за нашую волю. І спраўджваецца ён — страх. Але есць яшчэ адна небяспека. Я канцэнтрую ўсю сваю волю на тым, каб здзейснілася мае жаданне, і тым самым забываюся на ўсе папярэдняе, што існавала дзякуючы намаганню волі, яно знікае, рассыпаецца ў пыл, з якога паўстала. Вера патрабуе ахвяр. Але я злоўжываю панскай гасціннасцю. Цяпер позна. А ўсяму есць свой час: і размовам, і сну.

Аўгуст перакінуў цераз руку сухі ўжо плашч, падхапіў пакункі, але раптам спыніўся ў дзвярах:

— Дарэчы, прашу выбачыць маю цікаўнасць, чым скончылася панскае каханне, што сталася з Марынай?

— Яе аддалі замуж. Я не сустракаў яе болей,— Фабіян наблізіўся да дзвярэй.

— Відаць, пан сапраўды вельмі баяўся згубіць яе,

відаць, баіцца і цяпер,— шэптам прамовіў Аўгуст і выйшаў з пакоя.

— Сюды,— Фабіян адчыніў дзверы.

— Не трэба турбавацца, я ўладкуюся сам,— Аўгуст пераняў запалены кандэлябр. — Дзякую пану за размову.

— Дзякую і я, сёння ў палацы было вельмі самотна, мне не хапала субяседніка, я паціху вар'яцеў ад адзіноты, як і тады ў карчме.

— Дабранач,— Аўгуст усміхнуўся.

— Дабранач.

— Няхай пан падумае над маімі развагамі, яны, шчыра кажучы, належаць яму, бо гэта працяг не маіх думак, а панскіх.

Дзверы зачыніліся. Запала ціша.

Фабіян вярнуўся, зачыніў акно, дзьмухнуў на свечкі. Цемра была непранікальнай. Ён распрастаў рукі, зрабіў крок наперад, яшчэ раз абмацаў паветра — нічога. Наўкола было пуста, і яму падалося, што пакой знік, што над ім начное неба, а наперадзе нябачны далягляд.

— Марына,— уголас сказаў ён,— Марына!..

9. Яшчэ два доказы

Бралася на дзень, калі Фабіян пагрукаў у дзверы насупраць. Адказу не было. Тады ён асцярожна прачыніў іх. У пакоі было пуста. Ложак гладка засцілала коўдра. На стале ў васковых наплывах стаяў кандэлябр, свечкі выгаралі дашчэнту. Ад стала да самага парога роўна рассцілаўся некрануты пыл.

Фабіян сышоў на ніз. Уваходныя дзверы былі замкнёныя з сярэдзіны. Ён выбег на двор. Сцежкі, кветнік, кантрфорсы і дах стайні зацярушыў нетрывалы, выпадковы снег. Фабіян кінуўся да стайні. Ланцуг чорных плямін-слядоў перасек наўскос двор. Фабіянаў конь ціха заіржаў. Іржанне рэхам аддалося ў пустой стайні.

— Яго не было, я паўночы сядзеў сам і гаварыў з пустатой,— Фабіян стаяў у дзвярах і глядзеў на познія кветкі, зацярушаныя снегам,— а калі б ён быў і паехаў? Гэта нешта б змяніла? Ці есць розніца паміж тым, што было і магло быць? Я казаў што хацеў і каму хацеў.