— Калясом дарога, — махае ўслед выраю Мацвей.
Адзін толькі бусел застаўся на зямлі. Бусел і Мацвей Роўда на пустой дарозе. Бусел з тугою ў вачах паглядвае, як з клёкатам знікае за даляглядам чарада, і сам спрабуе крыкнуць, але няма ў яго сілы на голас, як ён ні выструньваецца, як ні напружвае цела, як ні дапамагае крыламі прарвацца голасу. Няма голасу, сіп толькі прастуджаны, так прастуджана плача ўзімку на ветры зломленая, расшчэпленая хвоя. Бусел жа з апошняга зноў бяжыць, бяжыць і махае крыламі, і галава яго задзёрта, вось-вось, здаецца, адарвецца ад шыі, ён імкнецца ў неба, імкнецца адарваць сябе ад зямлі. I адрывае, і праразаецца голас. Ён ляціць і крычыць, што мае моцы, змагаецца з паветрам, як той рыцар сумнага вобраза, змагаецца з травой, што гоніцца за ім, цягне да сябе, да зямлі., не дае выйсці ў неба. Губляе вышыню, але не верыць гэтаму, не выкідваючы ўперад ног, не збіваючы хуткасць парашутамі-крыламі, шэрым пер'ем, брудным камяком утыкаецца ў зямлю, падае грудзьмі, перакульваецца цераз галаву. Роўда спяшаецца, ідзе па лузе да птушкі, а тая галавой, кончыкам дзюбы, але цягнецца ў неба, за клінам, што ўжо растаў у вечаровым сонцы. Роўда бярэ бусла на рукі, нібыта дзіця на рукі бярэ, той квола б'ецца, усёй сваёй істотай, нават рухам крыві ў целе адхіляючы гэтае чалавечае шкадаванне і спагадлівасць. Мацвей прыціскае бусла да грудзей, прыпадае тварам да яго цёплага бездапаможнага пер'я.
— Ну што ты натварыў? Чаму яны з табой гэтак? Ведаю, брат, ведаю. I са мною тое ж самае. Чаму ты не вучыўся лятаць? Куды ж твае бацькі глядзелі? Сканаеш ты тут за зімку. А пашанцуе, перазімуеш, дык вясной усё роўна задзяўбуць цябе свае ж... Схібілі мы, брат, абодва. Мо і я вінаваты ў тваёй бядзе. Знішчыў тваё балота. А такое ж добрае было балота, столькі жаб у ім крумкала-спявала, а я іх усіх разам бульдозерам згроб і экскаватарам прысыпаў. Ты прабач мне, антон. Но ведаў я, што рабіў. А калі б ведаў... усё роўна было б тое ж. Табе трэба балота, жабы, а нам хлеб, бульба. Як жа нам з табой падзяліць зямлю, каб табе і мне ўсяго хапала на ёй? Не ведаю, ты прабач мне, не ведаю...
Мацвей шэптам гаварыў усё гэта буслу, і той нібыта ажываў у яго руках, як дзіця, даверліва прыпадаў да яго, болей не біўся, і плынь яго гарачай крыві больш не біла так аддаляюча. - Ты што, разумееш мяне, чуеш мяне? — закрычаў, загушкаў ён бусла.— Ты чакай мяне, чакай, я яшчэ прыйду, я вярнуся да цябе. Не дайся толькі лісе на зуб. Я прыйду, антон.
Жыла Ненене сама па сабе. Сама зварыць, сама і з'есць, а не зварыць, галоднай праходзіць — ніхто ведаць не будзе. Хатка яе стаяла таксама сама па сабе. У самым пачатку вясковай вуліцы, але не ганарліва, нібыта саромеючыся нечага, на захадзе ці на світанні можна было прайсці ля яе і не прыкмеціць. Так густа ахуталі яе грушы-дзічкі, каноплі-самасейкі. А над самым дахам з боку глухой сцяны распасцёрся дуб. Дуб усю ноч бушаваў, біўся, грукаў веццем аб дах, нібыта прасіўся ўвайсці. I няхай бы ўжо зайшоў, каго-каго, а яго б Ненене пусціла ў хату. Яна ўжо звыклася з ім, з тым, як скрабецца ён аб комін голлем. Падумаць толькі — гады і гады выстойваць па ветры, на дажджы, па марозе.
Дуб пакрэхтваў у адказ на жаласлівыя думкі пра яго. У сярэдзіне яго, пэўна, было дупло, і таму Ненене чула гэтае яго старэчае натужнае крахтанне і не праз сцяну, а праз падлогу; а ў дупле скрэбліся і папісквалі мышы — гэта ёй сцяна пераказвала. Мышы захваляваліся яшчэ звечара, яшчэ калі яна ні пра што благое і не думала.
Звечара захвалявалася і карова, Рабая ці Мілка, гледзячы як пад настрой. Ненене і аднарогая Мілка жылі разам у хаце. Так Ненене было весялей. Набыла яна Мілку цялічкай, калгас выдзеліў. Тады была яшчэ жывая і дачка Ненене. Выгадавала, выкарміла, цялічка была рахманай, ахайнай. Але вясной здарылася няшчасце: Ненене — няшчасце, людзям — смех. За зіму цялічка вырасла ў цёлку, прыспеў час выпусціць яе на траву, а яна не праходзіць у дзверы. I трэба было цярпець кпіны і клікаць Махахея, каб прасекчы сцяну і вызваліць Мілку. Напакутавалася, пакуль Махахей пашыраў дзверы. Мілка аднолькава баялася што новага чалавека, што сякеры, грукату, дрыжала маленькімі дрыжыкамі і слінаю абвесіла ўвесь кут. Нядобра было і Ненене ад гэтага новага чалавека ў хаце, ад таго, як з-пад яго сякеры ляцелі белыя трэскі, як падавалася хата сякеры. Мо з гэтай пагоды Ненене зноўку паставіла Мілку на зіму ў хату, мо таму нядобрыя языкі і пусцілі па сяле плётку: манашка.
А якая яна, даруй божа, манашка, ну, быў час, зазірнула яна разы два ў малельны дом, што ў суседняй вёсцы. Залучылі яе туды, гора дарогу паказала.
Читать дальше
Конец ознакомительного отрывка
Купить книгу