Віктар Казько - Неруш

Уклаў у гэты крык усё: і боль, і няёмкасць, і пагарду, з якой тут яго сустрэлі, і страх свой, нібыта выклікаў свайго былога начальніка да бар'ера. Але і гэтым напятым крыкам не праняў Шахрая. Той паслужліва скіраваўся да парога і вычакальна застыў там. Мацвей абмяк, і не было ў ім ужо нічога, акрамя тугі:

— Хопіць, пэўна, Алег Віктаравіч, будзем сур'ёзнымі.

— А гэта сур'ёзна, я кожны дзень такі сур'ёзны, а цябе хапіла толькі на паўхвілінкі. Працягвай, працягвай. Пачатак жа ў цябе быў нядрэнны.

Мацвей не разумеў, здзекуецца ён, блазнуе ці гаворыць усё шчыра. Шахрай быў спакойны, і гэтая яго спакойнасць і памяркоўнасць абурылі Мацвея.

— Шапку, шапку далоў,— загадаў Роўда,— I ад дзвярэй адваліцеся, іх падтрымліваць не трэба. Ногі б здагадаліся выцерці, калі перліся сюды. Чаравікі пакажыце, пакажыце чаравікі.

— Я ў пантофлях...

— Добра, што толькі ў пантофлях, а то і ў халаце ўваліліся б... Ну, карацей і самую сутнасць. Ды час не забудзьце засекці. На гадзіннік паглядзіце, толькі непрыкметна, крадком. I шыю згінайце... Што ты на мяне, як на пракурора, вызверыўся. Галаву ніжэй і вочы ў падлогу. Ну, што шыя-выя твая не гнецца? Ты ж прасіцца прыйшоў. Ты ж у мяне во дзе. Я ж твой дабрадзей і заступнік, дык не зыркай жа на мяне буркаламі сваімі. Ну, пачынай, пачынай, голас каб дрыжаў, каб жалоба і скруха ў ім былі, каб працяло мяне, каб я вник и снизошёл. А не то я цябе да намесніка наладжу, а той да загадчыка аддзела...

Мацвей гаварыў, нібы працягваючы жарт і гульню, якую прапанаваў яму Шахрай, але ён ужо адчуваў: гульня скончылася. Яму ўжо быў брыдкі гэты чалавек, які сам прапанаваў гэтую камедыю і сам адмаўляўся ўдзельнічаць у ёй. А Мацвей быў ужо ў ролі, і яму трэба было давесці яе да капца. Усёдазволенасць камедыі, жарту не вымушалі яго стрымліваць сябе, мяцца, давалі хоць і ўяўную, але ўладу. I ён карыстаўся гэтай сваёй уладай смела і без сораму, яму бі.тло прыемна ўладарыць над Шахраем. Наглядаць за яго збянтэжанасцю і замяшаннем. Хоць хвіліна, ды належала яму, ён, на выразу таго ж Шахрая, владел ситуацией, ён таксама здолеў парваць час, разбурыць сувязі і адносіны, якія ён дыктаваў.

— Ну, даражэнькі мой, чаго ж ты там прыліп, давай, не бойся... На паўсагнутых, Алег Віктаравіч, што мне вас вучыць. I пантофлі не губляйце.

— Пераціскаеш, Мацвей Антонавіч.

Як толькі Алег Віктаравіч рушыў на яго, сітуацыя ўжо не вельмі падпарадкоўвалася Мацвею.

— Нічога, праглынеш,— паспрабаваў ён захаваць тую вышыню, што ўжо набраў, але Шахрай выціскаў ужо яго з той вышыні голасам і грувасткасцю сваёй.

— Перайграеш, Мацвейка. А гэта заўсёды небяспечна, як і недайграць.

— А я не хачу іграць, я ўжо нагуляўся ў вашы гульні.

— А ў іх не трэба гуляць, у іх жыць патрэбна.

— Ну і жывіце, Алег Віктаравіч, бывайце здаровы, жывіце багата, а мы...— Мацвей знямог, здаўся, і Шахрай урэшце дазволіў сабе ўсміхнуцца.

— Не, калі пачалі ўжо, дык і працягваць будзем, а то не па правілах будзе. Перад тым як гуляць у нашы гульні, трэба правілы вучыць, што табліцу множання... Усе вы так, на злом галавы, а тут і саломку яшчэ падсцілаць трэба. I гэта галоўнае — падсцілаць саломку. Трэба ўлічваць фактар часу...

Мацвей здрыгануўся, пачуўшы гэты «фактар часу», але выгляду не падаў, слухаў. Шахрай жа змяніў тэму, нават не тэму, ён проста загадаў яму:

— Убірайся, злазь з майго крэсла, на стуліку табе сядзець. З маёй званіцы вышэй і вельмі балюча ўпасці, а так толькі сінякі твае.

— А як жа с фактарам часу? — I тут быў мацнейшым за яго Шахрай, не хапіла вытрымкі, спытаў.

— Аніяк,— адказаў Шахрай,— ты перабежчык, элементарны, гнюсны, як і ўсе яны, калі карабель тоне. Твая перавага ў тым, што ты першы, а так усе вы адной масці. Меліяратар... Меліяратары працуюць, робяць сваю справу. Ты першы завыў, заенчыў, яны маўчаць, грамадскасць, вучоныя — усе ў адну дудку: бедная прырода, бедная прырода, прырода-маці, а хлеб, што мы далі, жаруць. I ты з гэтага хору едакоў. Крыху вымачыла, крыху прымарозіла, крыху высушыла, пылам цябе ахапіла — ты ўжо і сканаў. А галоўны бой яшчэ наперадзе. Ох, якая крутая каша заварваецца. I шкада мне, Мацвей, што ты не са мною...

— Буду есці кашу?

— Пры чым тут каша, каму есці, кажу табе, хапае — не хапае адданых пашай справе людзей, змагароў.

— Я ўжо наглядзеўся на вашы змаганні. Лясы ляцяць, чупрыны трашчаць... Я прагну аднаго: прайсці па гэтай зямлі і не пакінуць і следу.

— Не дадзім, не дазволім,— Шахрай грукае па стале кулаком.

I цяпер усміхаецца ўжо Мацвей: