Мікола Цэлеш - Хмары над Бацькаўшчынай

У пух і прах. Поўнасьцю, да тла. А разьляцелася ўсё гэта ў пух і прах за няцэлыя дваццаць тры гадзіны. «Янка сеяў -- людзі жалі».

Ура́днік. Ніжэйшы чын павятовай паліцыі ў дарэвалюцыйнай Беларусі. Раптам у хату ўвайшоў ураднік . Курылка.

Ураху́міць. (польск.). Пускаць у ход, прыводзіць у дзеяньне. Паўстанцы Кастуся Каліноўскага ўрахумілі закінутыя дзьве літні, у якіх выраблялася зброя для іх... Першыя цаглінкі.

Усімі фарбамі душы. Усімі фібрамі душы. Вельмі моцна, страсна (любіць, ненавідзець, пагарджаць). Гэта мая Бацькаўшчына! Люблю я яе ўсімі фарбамі мае душы ! Партыйны таварыш.

Ускочыць у пры́сак. Трапіць у няпрыемнае, небясьпечнае становішча. Зусім за нішто ўскочыў у прысак . «Янка сеяў -- людзі жалі».

Услончык. Пераносная лаўка на ножках. Я сядзеў перад сшыткам на ўслончыку . Курылка.

Утока. Вусьце ракі. Выраз у летапісе «пойдоша к Немізе» «...» «можа тлумачыцца зусім не як рух да ўтокі гэтае рэчкі, а як пераход да сярэдняга й верхняга ейнага цячэньня... Летапісная Няміза.

Утранча́цца(польск.). Умешвацца. І ратунку няма ніадкуль: ніхто не захоча ўтранчацца ў гэтую справу. Дзікі вецер.

Уца́ліць(польск.). Зьберагчы, выратаваць. Што датычыць мяне, то дай, Божа, сваё як-кольвек уцаліць ! На што мне яшчэ куплёнае сэрца? Пернікавае сэрца.

Фа́йка(польск.). Трубка для курэньня. Застаўся адзін толькі жаўнер, ужо стараваты, з пасівелымі вусамі, што стаяў увесь час убаку й, пакурваючы файку , моўчкі пазіраў, што робіцца наўкола. Акупанты.

Фатэля(польск.). Крэсла. Сядзіш сабе на мяккай фатэлі ды пакурваеш, ды ў вакенца пазіраеш... Партыйны таварыш.

Фільца́к(ням.). Валёнак, фетравы бот. Да воза набліжаўся, у вялікіх фільцаках , немец. Акупанты.

Фузэя(польск.). Крамянёвая гладкаствольная стрэльба. Мог-бы й ты набыць новую фузэю ... Хмары над Бацькаўшчынай.

Футура́л(польск.). Футляр, кабура. Мундур ягоны ў гэты час як-бы няўзнак расхінуўся, і я ўбачыў пад ім футурал ад браўнінга. Ападкі.

Фуфа́йка. Тут: куртка, падбітая ватай, ватоўка. Некаторыя зь іх яшчэ ў даўнейшых дублёных кажухох, досыць ужо паношаных; другія ў ватных фуфайках фінскага тыпу. Вярнуўся чалавек.

Фэльдфэбаль(ням.). У царскай і некаторых замежных арміях -- званьне старшага ўнтэр-афіцэра ў пяхоце. Белабрысы фэльдфэбаль зь зялезнай каскай на галаве загадаў жаўнерам праверыць мяхі. Акупанты .

Фэнік.Пфэнінг (ням.). Германская дробная манета, адна сотая маркі. Вохра, хоць і яму ня было дзе браць грошаў, меў якіясьці « фэнікі ». Пернікавае сэрца.

Ха́ліпа. Кепскае мокрае надвор’е, слата. І халіпа якраз, склізка. Вярнуўся чалавек.

Хаўру́с(яўр.). Суполка, аб’яднаньне, саюз. Гэта, як я ўспамінаю, пачалося ад тае першае пачкі, што папісаліся ў гэты самы хаўрус . У імя догмы.

Хмы́ліцца. Касавурыць вочы, прыціскаць вушы (пра коней). Коні хмыляцца , прыпыняюцца, а потым скачуць цераз Матузка. На межах.

Ходаньне. Тут: змаганьне. Князь Ізяслаў пачаў ходаньне за канчатковае вызваленьне бацькаўшчыны сваёй пагвалчанай маці з-пад улады Кіева. Летапісная Няміза.

Ходнік.Тратуар. Пёрка крышыла бліжэйшыя тыны, здымала дошкі з драўляных ходнікаў і навет крыжы на бліжэйшым магільніку. Пёрка й іншыя.

Хоць вока выкалі. Нічога ня відаць; вельмі цёмна. Іду, цемра хоць вока выкалі . Вярнуўся чалавек.

Хоць кол на галаве цяшы. Пра немагчымасьць пераканаць некага; пра ўпартага, няўступчывага чалавека. І сумленьня ў іх, падобных яму, ніякага, хоць ты кол на галаве цяшы ! Ападкі.

Хэўра(яўр.). Група людзей, аб’яднаных для разбою, злачынства; банда. Проста ўтварылася хэўра злачынцаў, і зьдзекваюцца зь людзей. У імя догмы.

Цалка́ч. Сярэбраная манета вартасьцю ў адзін рубель. Піліп захваляваўся: «Гэта-ж цэлых сорак пяць цалкачоў !» Воўчым сьледам.