Іван Мележ - Мінскі напрамак. Том ІІ

Над свежаю ямаю — тры пахілыя ціхія бярозы,— схіліліся, нібы ад цяжару ўтраты.

Аляксей ступіў на горку зямлі і акінуў позіркам хмурныя задуменныя твары танкістаў і мотастралкоў.

Губы, як заўсёды, калі ён непакоіўся, былі моцна сціснуты, і твар здаваўся хударлявейшым, больш выпіналіся сківіцы. Шлем ён трымаў у руцэ.

— Мы страцілі яшчэ некалькі таварышаў... З іх толькі Каранькоў памёр на зямлі сваіх бацькоў. Тут недзе недалёка яго роднае сяло. На Палтаўшчыне жыў і рос Якавенка. З Сібіры прышоў сюды Ціхаміраў. Яны памерлі разам з Караньковым. За свабоду Беларусі... Няхай жа беларуская зямля будзе ім на векі вечныя, як родная маці!

Позірк Аляксея затуманіўся. Успомніўся нядаўні жарт Якавенка «За мэне бабуся дома моліцца кожны вечар, таму і кулі не бэруць». Аляксей праглынуў горкі камяк, што стаў у горле, прадаўжаў сурова, як бы звяртаючыся да забітых:

— Вы аддалі сваё цудоўнае жыццё за свабоду нашай Радзімы, за мірны заўтрашні дзень, калі не будзе на нашай зямлі ворагаў, вайны, смерці, разбурэння! Сваёй самаадданасцю вы запавяшчаеце нам змагацца за тое, каб мы дарабілі ўсё, каб спраўдзілі вашы мары, вашы надзеі!..— Аляксей акінуў позіркам твары салдат.— Паклянёмся ж ім, таварышы, што спраўдзім іх запавет!..

І дзесяткі галасоў, прысягаючы, адказалі:

— Клянё-о-мся!!

Услед за Аляксеем на свежы ўзгорак падняўся павольна Быстроў. Ён пазіраў хвіліну пад ногі, на пясок, напружана перакатваючы жаўлакі важкіх сківіц.

— Адсюль мы пойдзем далей без іх. Яны застануцца тут, на гэтым беразе, назаўсёды. Ім не давялося дайсці да таго паганага фашысцкага гнязда, з якога прышла да нас вайна... Яны хацелі адпомсціць Гітлеру і ўсім фашыстам, але ім не ўдалося дажыць да перамогі... Яны не дойдуць,— у голасе Быстрова пачулася ўпартасць. — Але я ад імя ўсіх хачу сказаць, што мы споўнім іх жаданне. Мы — дойдзем!

З радоў вырвалася ўпэўненае і пагрознае:

— До-о-йдзем!.. Дабярэмся! Да Берліна!

— Да фашысцкага гнязда!

Быстроў хацеў яшчэ штосьці сказаць, але знянацку ўскінуў сціснуты кулак і грозна патрос ім у бок ворага...

Забітых загарнулі ў шынелі, у брызент і пачалі па адным апускаць у зямлю.

Салдаты, афіцэры ўзнялі ўгару аўтаматы і пісталеты — прагучаў развітальны салют. Проста і строга хаваюць салдат салдаты.

У яму жменя за жменяй пасыпаліся грудкі вільготнага пяску...

— Гвардыі лейтэнант Колышаў!

Колышаў хутка падышоў да Аляксея і, казырнуўшы, запытальна зірнуў на камбата, чакаючы загаду.

«Як ён пасталеў!»— заўважыў упершыню Аляксей.

— Якавенка загінуў... Пакуль прышлюць новага камандзіра, будзеце пакуль... — прамовіў Лагуновіч і на хвіліну запыніўся.

Яму раптам успомнілася зялёнае поле на Смаленшчыне, непадалёк ад фронта, блакітны майскі дзень, калі на тактычных занятках гэты ружовашчокі юнак першы раз «замяніў» Якавенку. «Якое трагічнае супадзенне!»

Аляксей мімаволі нахмурыўся, адганяючы ўспамін. Хто тады мог ведаць, што яно так здарыцца!

— Часова за камандзіра ўзвода...

Колышаў стрымана адказаў:

— Ёсць!

6...

Магільны ўзгорак знік за паваротам дарогі. Над ім цяпер хіліліся ў горы, журыліся адны ціхія бярозы.

Вось і Якавенкі няма. Колькі таварышаў пахаваў Аляксей за вайну. За снежным Донам, на Украіне, пад Курскам. І тут, на роднай зямлі, ёсць магілы сяброў...

Ён прыгадаў, як сам ледзь не загінуў учора, — як нечакана вынырнуў з-за страхі нахабны «месершміт», як блізка грымнуў выбух і кінуў яго на зямлю.

Лежачы на зямлі, Аляксей чуў, што на яго ападаюць камякі зямлі.

Камбат паспрабаваў падняцца. З «трыццацьчацвёркі» саскочыў Быстроў і ўстрывожана падбег да яго:

— Што з вамі?

— Нічога, здаецца... — Аляксей адвёў руку сержанта, які хацеў падтрымаць яго, і, хістаючыся, ступіў да машыны. Каля каткоў — кінулася ў вочы — ляжала ссечаная асколкам бярозавая галіна...

Адганяючы яшчэ вострыя, даўкія ўспаміны пра ўчарашняе здарэнне, Аляксей сказаў сержанту, які сядзеў побач:

— Ты ведаеш, Быстроў, што гэта за зямля перад намі?..

Быстроў зірнуў на Аляксея, потым перавёў позірк туды, куды глядзеў старшы лейтэнант. Непадалёк пачынаўся невялічкі, звычайны лясок, да якога падступала такое ж звычайнае поле. Пры ўзлессі віднелася некалькі кінутых немцамі аўтамашын.

— Вось думаю — колькі крыві братняй праліта за яе? За нашу зямлю... За гэтую дарогу, за поле, за бярозу... За Мінск.

Быстроў не адказаў, узрушаны хваляваннем Аляксея. «За Якавенку, відаць, перажывае», — падумаў ён.