Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

– А чаму ты літоўцаў назваў летувісамі? — спытаў ён у Андруся.

– Таму што яны самі сябе так называюць… Бо сапраўдныя літоўцы — гэта мы. І так, а не беларусамі, нас называлі аж да дзевятнаццатага стагоддзя, а яны — жамойты, жмудзь, аўкштайты… І Вялікае Княства Літоўскае — нашая дзяржава, дзе дзяржаўнай мовай была беларуская. І Статут ВКЛ — першы ў свеце звод законаў, фактычна Канстытуцыя, напісаны на нашай мове. І Скарына... Эх, калі б наш народ ведаў сваю гісторыю хоць бы так, як ведаюць летувісы, калі б быў не такім забітым… Прабач, гэта доўгая размова… Спадзяюся, табе ў нас спадабалася і ты будзеш прыходзіць у гурток, на нашыя лекцыі па гісторыі.

– Прыйду. Сапраўды цікава. А ты мне такія вось значыкі дастанеш?

– Знайду.

Развіталіся яны словамі: «Жыве Беларусь!». Ён ішоў дамоў і згадаў, што менавіта гэтыя словы ён бачыў раней, надрапаныя ў адной гомельскай тэлефоннай будцы, але тады і не здагадваўся яшчэ, што яны азначаюць, як і не ведаў тое, што напісалі іх тыя самыя гурткоўцы-«падпольшчыкі», хаваючыся ад міліцыянтаў.

Гэта яшчэ не было змаганне, але гэта быў ужо супраціў, які незаўважна набіраў сілу і тут, у краі, дзе, здавалася б, усё нацыянальна-патрыятычнае было вынішчанае аж да пятага калена… Таму і не дзіўна, што да той сустрэчы з Андрэем Славік не задумваўся нават: дзе жыве, як жыве… Калі і цікавіла яго гісторыя, дык хутчэй Старажытнай Грэцыі і Рыма, а не зямлі, што была пад нагамі. Амерыканскі фільм «Спартак» быў любімым фільмам, з рускай гісторыі ведаў былінных багатыроў, Пятра Першага ды Аляксандра Неўскага, а з беларускай — нічога, хіба подзвігі партызанаў у вайну — Колі Гойшыка, Валі Коціка ды Марата Казея, чыё імя насіў іх піянерскі атрад: які ўжо там Грунвальд... Вучыўся, займаўся спортам і нават задумацца не мог, што гісторыя — вось яна: побач, вакол. Жыў, як усе, як набяжыць, у нейкіх дурных клопатах, і не было часу спыніцца і агледзецца, каб задумацца: хто я і адкуль?

Таму, можа, і перавярнула ўсё ў ім гэтае пасяджэнне і размова з Андрэем-Андрусём: як маланкай шандарахнула. Але не аглушыла, а асвятліла шлях наперад, паказала сэнс жыцця, мэту, якую ён якраз і шукаў у гэтыя дні ў новым, чужым горадзе.

2.

Тым часам начамі Славіку пачала сніцца яна — дзяўчына, з якой ён некалі сябраваў, якую… кахаў.

Але найчасцей тая дзяўчына снілася яму так, быццам яна з ім тут, у інтэрнаце, а не ў тым горадзе, у Гомелі, дзе яны гулялі па вуліцах, размаўлялі пра нешта неістотнае… Ён разумеў нават у сне-мроіве, што яна не можа быць побач з ім, але нічога не мог зрабіць. Прачнуўшыся, ён думаў, што яна з таго, ранейшага ягонага жыцця, а не з гэтага, бо тут такой не было дакладна. Але калі яна яму снілася і паўтаралася ў снах, то ён стаў лічыць яе рэальнай асобай.

Аднойчы ў сне ён пачуў яе імя: Люда. Пачуў ці яно проста ўсплыло побач з ейным вобразам, але менавіта так ён і пачаў называць яе ў сваіх думках. Паступова звестак пра Люду — прыгаданых і вылушчаных са сноў — рабілася ўсё болей. Ён ужо ведаў, што яна студэнтка ўніверсітэта. Але нешта турбуе яго ў сувязі з гэтым… Ён разумеў: прайшло тры гады, і наўрад ці яна цяпер у Гомелі. Пэўна, з’ехала адтуль. Ну, вядома, прайшлі гады і яна адвучылася. Але куды яна з’ехала? Дзе яна можа быць? У якім іншым горадзе? Ці мо вёсцы? Гэтага пакуль ён згадаць ніяк не мог. У ягоных вушах гучаў ейны голас, у вачах стаяла мілая постаць хударлявай дзяўчынкі з дробнымі, тонкімі рысамі твару, маленькім вострым носікам і светла-жытнёвымі валасамі…

Здаецца, ён адчуваў яе рукі ў сваіх руках, яе галаву на сваім плячы, пах яе валасоў… Вусны ягоныя шукалі і краналіся ейных вуснаў і шапталі «каханая»… Яна была такой блізкай і такой… недасягальнай.

Ён не ведаў, а таму бясконца сумняваўся, ці ёсць яна, Люда, недзе на белым свеце ўвогуле, ці яна не прыдумка ягоная, навеяная… Таняй альбо яшчэ якой дзяўчынай. Калі яна ёсць, дык дзе яна цяпер? Ці памятае яго, ці згадвае? А можа, і яму не варта ўспамінаць яе, бо, падобна, каханне іхняе тады неяк раптоўна абарвалася, і можна лічыць, што яны рассталіся назаўсёды… Магчыма, яны пасварыліся, раз’ехаліся ў розныя гарады і забыліся адно пра аднога.

Дзе яна ўсе гэтыя гады? Што з ёю, хто з ёю? Так, яна магла за гэты час выйсці замуж, нарадзіць дзетак... Жыве цяпер сваім жыццём, сваімі клопатамі і турботамі… Бывала, дзяўчаты і з войска хлопцаў не чакалі — нейкія там адмераныя і пэўныя два гады, а тут столькі часу прайшло, і дзе ён — ці жывы — невядома… Дык ці трэба пра яе згадваць і толькі раніць сябе? І ці трэба шукаць яе?