Nuvariş hələ ona məxsus olan üçüncü qədəhi ( armudu stəkanı) boşaltmamışdı, amma bununla belə elə yüngül, elə xoşbəxt idi, istəyirdi qol açıb oynasın. Bir tərəfdən içdiyi araq öz işini görürdü, o biri tərəfdən də belə bir böyük cərrahla, Fərzani ilə üzbəsurat oturub, söhbət eləyirdi. Gün ərzində onu dara çəkən əzablar, bir az əvvəl gördüyü dəhşətli yuxu da yaddan çıxmışdı. Hətta o it oğlu Şahqacar Ərmağanovdan da bayaqkı qədər qorxusu yoxdu. Doktor Fərzani artist qonağının halının düzəlməsindən, özünə gəlib gümrahlaşmasından razı idi.
- Hə di iç - doktor dostyana əmr elədi.
- Deməli partbilet - pistolet. Yaxşı deyib, sərrast deyib. Əgər birini qorxutmaq istəmirsə partbilet qardaşımızın nəyinə gərəkdir?
Nuvariş arağı içdi və bu dəfə qərara gəldi ki, arağın üstündən şor-lavaş yesin.
- Hə, pistolet, doktor. O, bəzən elə hərəkət eləyir desəm inanmazsınız. Bir dəfə sünnət toyuna çağırıblar, Nardarana, sirf təsadüfən salamat buraxıblar onu. Axı sünnət məclisinin qaydası var, əgər sənə söz veriblərsə durub danışmalısan. O məclislərin məxsusi söhbətləri olur. Lazımdır ki, sünnətin nə qədər savab iş olduğundan, gigena və sağlamlıq məsələsində əvəzsiz rolundan, müqəddəs imamlarımızdan, Peyğəmbərin hədislərindən söhbət açasan. Axı sünnət bütün müsəlmanlar üçün müqəddəs vacibatdır, dahiyanə müdriklikdir. Məclisin qaynayan vaxtı, necə bir hörmətli qonaq qismində sözü verirlər Saday Sadıqlıya. Bu da başlayır sünnəti ələ salmağa. Sonra tamam sarsaqlayır, bu dəfə də əstafurullah, Peyğənbərə sataşır. Nə təhər olur, deyir, Peyğənbər Allahdan ağıllıdır? Əvvələn insanı Allah öz mübarək əli ilə yaradıb, o biri yandan məgər Allah kordur, insanın bədənində nəyinsə artıq olduğunu görməyə? Burdan belə nəticə hasil olur ki, Allah nə yaradıbsa düz yaradıb. Heç ola bilməz ki, o haqlı olaraq, üzü, gözü, qulağı düppədüz yerinə qoya, durub sarsaq bir əzanı yaradanda məktəbli uşaq kimi səhv buraxa. Bizim peyğənbərə kim ixtiyar verib ki, Allah görən işin qüsurunu aradan qaldırsın.
Axı Nardaranlılar ömür-billah belə şey görməyiblər. Burda elə bir mərəkə qopur ki, sünnət-münnət yaddan çıxır. Ara qarışıb, məzhəb itir. Kənd ağsaqqalları Sadayın sifətinə o nalayiq söz qalmır, deməsinlər. Həttda adətə görə məclisdə iştirak hüququ olmayan arvadlar elə hasardanca qışqırıb "Allah cəzanı versin" - deyirlər.
Elə ki sünnət bitir Nardaran cavanları bunu tinə çəkib o ki var əzişdirirlər. Bədbəxti elə hala salırlar ki, üç ay səhnəyə çıxa bilmir. Deyilənə görə hətta bütün Qafqaz müsəlmanlarının Şeyxi Allah Şükür Paşazadə şəxsən xəstəxanaya, onun yanına təşrif buyurur ki, Saday camaatın qabağına çıxıb cəmi nardaranlılardan üzr istəsin. Çünki təhqir olunan nardaranlılar onu bir anın içində o dünyalıq edərlər.
Artist bu ağlamalı-gülməli əhvalatı tam bir coşğuyla, həm də bir az bəzəyib danışdı və birdən susub həkimə göz qoydu, gördü ki, onun sifəti tamam dəyişib, qorxdu, işləri korlamayıb görəsən? Artistə elə gəldi ki, danışdıqları doktorun kefinə soğan doğrayıb. Ona görə də, tələsmədən, ehtiyatla əlavə etdi: - Nə bilim, bəlkə bunların hamısı boşboğazların çənə söhbətidir. Bəlkə məndən də betər axmağın zarafatıdır və o susdu, bərk dilxor oldu, görünür Sadayın dindar nardaranlılarla ölüm təhlükəli zarafatı insanların inamını təhqir deməkdir, elə doktor Fərzaninin də. Amma Fərid Fərzani qatı müsəlman deyildi. Oruc tutmurdu, namaz qılmırdı. Moskvada yaşasa da çalışırdı ki, imkan daxilində öz dininin və Peyğənbərinin qoyduğu qaydaları gözləsin. Əsilində Fərid Fərzaninin Moskvadan, Bakıya qəfil dönməsinin əsas səbəblərindən biri də dininə olan inamı az və ya çox dərəcədə qoruyub saxlamaqla bağlıdır. Əgər cəmi-cümlətani üç il əvvəl Moskvada indi huşsuz halda palatda yatan hansısa bir artistin Peyğənbər barədə dediklərindən agah olsaydı, Allah bilir nə hala düşərdi. Amma bu üç il ərzində Bakıda gördükləri onun dini görüşlərini, vətənə, peyğənbərinə olan münasibətini əməlli-başlı dəyişmişdi.
Doktor Fərzaninin dünyagörüşündəki dəyişikliyin əsası vardır. Bu əsas ondan ibarət idi ki, şəhərin müsəlman əhalisi ermənilərə qarşı misli görünməmiş qəddarlıq törətmişdilər, halbuki o, ermənilərin haçansa, kimə qarşısa belə qəddarcasına davrandıqlarını nə görmüş, nə də eşitmişdi.
- Şeyx də Naxçıvanlıdır? - Doktor dalğın halda soruşdu, açıq görünürdü iztirab çəkir, pərtdir. Sual artisti heyrətləndirdi.
- Yox, hardan Naxçıvanlı olub? Şeyx Lənkəranlıdır, talışdır, yaxşı adama oxşayır. - Artist bir qədər susdu, fikirini bitirmək üçün söz axtardı... - Soruşmaq ayıb olmasın, doktor, siz özünüz haralısınız? Soyadınızdan İran bilinir.
- Elədi, İranlıyam - Doktor dərindən nəfəs dərdi: - Atam nə vaxtsa ağılsızlıq eləyib, məni bura gətirib. Mənim ağılsızlığımın yanında onunku heç nədi, Moskvadan durub gəlmişəm. Orda on beş il Sklisof xəstəxanasında cərrah işləmişəm. - Sonuncu kəlmələri doktor məxsusi iftixarla dedi və yenə stəkanlara araq süzüb əlavə elədi: - Gəl içək bizim allahsızın sağlığına, arzu edək ki, bir də vəhşilərin girinə keçməsin, - və ilk dəfə doktor stakanıstakana toqquşdurdu. Artist ürəyində cərraha qarşı daha güclü ehtiram hissi keçdirdi və bu ehtiramı duyduğuna görə uşaq kimi sevindi.
- Hə, doktor, içək, arzu eləyək ki, o bir də heç vaxt vəhşilərin taptağı altına düşməsin, yaxası zalım yerazların əlinə keçməsin. Amma, doktor, işin bu yerə çatacağını arvadı çoxdan bilirdi. Bilirdi ki, nə vaxtsa ərinin başına bu müsibət gələcək. Çalışırdı əri ayağını evdən bayıra qoymasın. O da çıxmırdı. Dünən axşam ikicə saatlığa teatra gedib. Mən özüm direktorun kabinetindən zəng vurub zor-bəla boynuna qoydum gəlsin. Gəmək istəmirdi. Çünki teatrdan iyrənib. Hətta maaşını almağa gəlmir. Bir Allah bilir nəyə görə evdən çıxıb.
- Çək, rahat çək. - Doktor Fərzanı siqaret çəkməkdən yana cibini eşələyən artisti zülümdən xilax etmək qərarına gəldi. O, yarımaralı pəcərənın qabağına gəlıb onu geniş açdı. Titrəyən səslə: - İnanmıram ki, bu adam indən sonra bu şəhərdə duruş gətirsin, - dedi və dərin düşüncələrə daldı.
Artist düz başa düşmüşdü. Həqiqətən də doktor Fərzaninin halı dəyişdi. Ona görə yox ki, onu qəfil yorğunluq yaxaladı, yaxud artistin söylədiklərindən rəncidə oldu. İş bundaydı ki, artistin nağıl elədiyi sünnət əhvalatındakı dəhşətli sualı bir zamanlar arvadı ondan soruşmuşdu: "Bəlkə Allah sənin peyğənbərindən ağılsızdır?" Bu sual Fərid Fərzaninin həyatını yerlə yeksan eləmişdi. Həmin məsələyə görə Moskvada, dünyanın orta göbəyində qurduğu gözəl ailəsi dağılmışdı. Məhz o təhqiramiz, sağalmaz yara vuran kəlmələr sözün tam mənasında bu yad şəhərdə tənha, bədbəxt vəziyyətdə, ailəsiz qalmağına səbəb olmuşdu. Bəxtin nə zamansa adamın üzünə gülməsi olur: rusla evlənib, uzun illər Moskvada heç bir mənəvi sıxıntı çəkməyib. Yeganə qızının xoşbəxt atası - Fərid Fərzqani, Allahın hökmünə bax ki, oğlu doğulandan sonra heç nəyin üstündə daxili müvazinəti itirib. Körpə oğlunun sünnət məsələsi ata üçün böyük problemə çevrilib. Oğlu yekəldikcə problem də yekəlib. İş o yerə çatıb ki, o əvvəlki illərdən fərqli olaraq qatış-qutuş yuxular görməyə başlayıb.
Читать дальше
