Сакрат Яновіч - Загоны

Адзіным, хто абразіўся на іх, быў менавіта Юрка.

VI

Першага верасня пяцідзесятага года па высокім чыгуначным палатне ад вуліцы Смольнай у кірунку цэнтральнага вакзала ішлі маці і сын. Яны з вёскі, гэта відаць па іхным адзенні і па тым, што хлопец загаварыў быў па-беларуску.

Быў гэта Юрка. Ён праводзіў маці да цягніка ды абяцаў ёй пісаць дамоў, прыехаць дапамагчы капаць бульбу, і на малацьбу ў глыбокую восень, калі ўдараць маразы... Абяцаўся акуратна вучыцца.

Старая плакала неяк нястрымна, развітальна, і ў Юркі таксама пасыпаліся слёзы, відаць, таму, што, не зважаючы на радасць, неспадзявана ўцяміў: адзін-адзінюсенькі застаюся! Аб адзіноце не думалася ў вёсцы, яно тады не заўважаецца, яго там, магчыма, і зусім няма... А горад вялікі, і Юрка ў ім — сіратою. Маці пакінула яму бохан хлеба і сушаную каўбасу, пакуль абжывецца ў чужой хаце, і абразок Маткі Боскай. I пасцель, ад якое пахла крынічнаю рэчанькай; уяўляліся крыштальная вада, каляровыя каменьчыкі на дне, жоўты ад пяску бераг, пырханне папутаных коней на лузе і залацістыя кветкі ля сіняга люстэрка Анюты, азярочка ў зарослай аерам дрыгве. Ва ўсім гэтым бачыў і сваю маці, як палошча яна хусце ды гукае да яго: «Юрачак, ручнікі паплылі!» А бацька ўязджае возам у глыбокае, каб намачыць колы. Ён неяк з'явіўся з наўсцяж расчыненага паднябесся, што па-над Глінішчам...

Са Смольнай відаць смугу забеластоцкіх лясоў, ад кустоўя нечага па-пад высокаю ў гэтым месцы ваўкавыскаю чыгункаю. Нейкі куст галеў, засцілаючы падножжа лісцямі, усё роўна што надумаўшыся мякка выспацца. Тут было ўтульна, і Юрка любіў заходзіць сюды, ціха паспяваць сабе... Быць у не сваёй кватэры цяжка. Яго дражніў пах, чужы пах, і прытым дзіўны, — мо і не чужы, і не тое што дзіўны... Пах, ад якога рабілася яму нядобра, блага. З часам прызвычаіўся ён да яго і забыў аб ім, калі вырас, ажаніўся ў Беластоку ды прыдбаў уласную кватэру, памаляваную, чысцюткую, шчыльную. Той пах, тыя запахі, як аказалася, былі ад фарбаў, ад безбалагання, ад далікатных кухонных прыправаў. Наймацней пахла, вось, прыправамі.

— Кавалер пасыцеў, — аднойчы сказала гаспадыня, прымаючы са стала пасуду. Яна паглядзела на яго, як на нешта тлустае і смачнае. I гэта Юрку забалела.

Ён гатоў быў пакінуць усё: школу, Беласток і пешшу пайсці адсюль, але цярпліва падлічыў, што да Усіх Святых заставалася дваццаць шэсць сутак, да гэтых перадзімніх канікулаў, гэтулькі, колькі патрэбна літараў, каб скласці імёны маці і бацькі і прозвішча.

Білет купіў напярэдадні.

— Ужо прыехаў? — бацька сек упоцемку дровы пад паветкаю.

— Вылюднеў наш хлопец! — цешылася маці.

А ён малавеле не зайшоўся ад невытлумачальнага жалю — да мужчынскай грубаватасці, да жаночае сардэчнасці.

Пасадзілі Юрку на найлепшай табурэтцы. Размаўлялі з ім, як з гасцём. Гэта, вядома, прыемна, але, мабыць, болей, аднак, прыкра. Неяк не цалкам ты ўжо свой...

* * *

Можна досыць дакладна здагадвацца наконт праўдападоб-нага пачатку сталасці ў чалавеку, ягонага, наагул хуткага, выспявання ў юначыя гады, якія ашаламляюць, бы цвет чаромхі ў майскую пару. I ў Юркі вязалася гэта з праявамі шанавання яго з боку бацькоў, прызнавання імі таго, што ў ім ёсць нешта такое, чаго не было і няма ў іх і ў каго іншага. Адбываецца тое, пераважна, нечакана ды ў настроі неназванага суму, нават адчужанасці.

VII

Юрка, хутчэй з нудоты ў царкве, азірнуўся на хор, што выспеўваў незразумелае, і яго зрок спатыкнуўся на ўсмешцы, прамяністай, як бляск расінкі на жытнёвай сцяблінцы, калі спяваюць жаўрукі і ўрачысцее ў прасторах. Усміхалася дзяўчына, пра якую неяк ведаў, што яна завецца Таня і будзе ёй, пэўна, чатырнаццаць гадоў. Сваю ўвагу кіравала Таня некуды па-над ім; наўкола кленчылі ды ўставалі, хрысціліся і шапталіся, пасоўваліся ўзад або наперад, быццам нешта бралі, хавалі за пазухі, выносілі.

Па звароце з царквы, дома, маці распытвалася ў Юркі пра рознае аб ягоным побыце ў Беластоку. Ён адказваў ёй няўважліва, халадзеючы пры ўспаміне аб горадзе і сваім тэхнікуме, суме па доме і сябрах.

Ён уцёк з кухні на гарышча, дзе смяяўся невядома чаго. Выбраўся да гумна па сечку карове, забіўся ў застаронак з сенам і спяваў «Вочы чорныя». Песні неўмеў, памятаў адны пачатковыя словы, але яму хапала і гэтага. У варотах з'явіўся бандзюкаваты Адоль і папытаўся:

— Дзе ты напіўся?

Юрка нешта наплёў яму і папрасіў:

— Дай, Адолік, махоркі.

Адвячоркам вёску так укрыў туман, што здавалася, няма чым дыхаць. Будынкі ўзвышаліся накшталт гмахаў, і ад нязвычнае цішы было ўражанне, што ты аглох.