Андрэй Федарэнка - Смута

– Вашае пытанне, пан настаўнік ці хто вы, трохі рытарычнае, — мякка сказаў Міхлін. — Адказ на яго і так вядомы. Які бацька не жадацьме дабра і шчасця сваім дзецям? Народ усё гэта разумее, але яму трэба ж, як вы лічыце, выгаварыцца?

– Правільна! — падключыўся Аленін бацька. — Рот затыкаюць чалавеку. Паразіты, павыцягвалі ўсе сокі, — дадаў ён раптам, успомніўшы, мабыць, мітынгі, якія стараўся не прапускаць ніводнага.

— Памаўчыце,— штурхнуў яго пад бок Міхлін..

– А што, не праўда? — не сунімаўся Аленін бацька. — Вы ж самі казалі, памятаеце, я прыходзіў да вас? Унітаз рамантаваць...У вас яшчэ хлопчык, такі ж разумны, як бацька... А ў мяне Элен... можа, яшчэ параднімся?

– Можа быць, — прымусіў сябе ўсміхнуцца Міхлін. Ад суседа несла як з памыйнай ямы.

– Добра, — звяртаючыся да Чыгуначніка, загаварыла старая пані ў чорных калготках. — Што вы можаце прапанаваць для ўратавання нашых дзяцей, на якіх, паводле вашых слоў, можа скончыцца існаванне беларускай цывілізаванай нацыі?

– Мы, — Чыгуначнік зрабіў паўзу і абвёў усіх вачыма, — мы бяромся на працягу тыдня зрабіць вашых дзяцей нармальнымі. Пакуль мы выбралі толькі адзін клас — сёмы «Б».

– Кааператыў?! — злосна выдыхнуў нехта з задняй парты. — Яшчэ адзін, ужо — выпраўлення душ людскіх?! Колькі вы яшчэ будзеце нас мучыць? Калі вы ўжо насыціцеся?

– Мы працуем бясплатна, — адказаў Чыгуначнік.

– Не веру! — адрэзаў голас. — Не можа быць, каб нечага не ўварвалі сабе! Хто вы ўвогуле такія?

– Ну, хай будзем кааператары, — усміхнуўся Чыгуначнік. — Так, можа, сапраўды, будзе больш даступна.

Тады хутка паднялася са свайго месца вясковая жанчына і пачала гаварыць нервова і горача:

— Бачыце, у нас такая як бы суполка... Мы, як бы гэта лепш растлумачыць, змагаемся з тым, што лічым злом, невялічкай сілаю. Мы дапускаем, у пэўных межах, фізічнае насілле над асобаю...

Жанчына даволі прывабна глядзелася ў сваіх вяскова-беларускіх строях, а сярод бацькоў большасць былі мужчыны. Ці то спадабалася яе эмацыянальнасць, ці проста ад таго, што яна блыталася і толкам мала што растлумачыла — а каму ахвота прызнавацца ў тугадумстве? — карацей, калі жанчына села, склалася ўражанне, што цяпер усё ўсім ясна.

— Усё гэта зразумела, — сказаў Аленін бацька, — але сказалі: насілле асобы, як гэта разумець? — і ганарыста вакол азірнуўся.

Яго ніхто не падтрымаў. Чакалі, відаць, больш аўтарытэтнага голасу. Устаў Міхлін.

— Маленькая дэталь, панове. Вы што, збіраецеся дзяцей... біць?

Чыгуначнік пераглянуўся з таварышамі.

– Мы лічым, — адказаў ён, — што за яўнае свінства можна крутнуць за вуха, паставіць у кут...

– А як жа правы асобы і дэмакратычныя...

Тут Міхлін замяўся, нібы зазлаваўшы сам на сябе, што выпадкова і так неабачліва ўжыў гэтае слова (у тыя часы яно выклікала ўстойлівае раздражненне.)

– Цьфу на тваю дэмакратыю! — «плюнуў» на ўвесь клас з задняе парты той самы голас, які крычаў нядаўна, што кааператывы замучылі. — Колькі вы нас яшчэ дурыць будзеце?! Усё нашае, таннае, пасплаўлялі ці перапрадаюць у дваццаць разоў даражэй і называюць гэта дэмакратыяй! Гады такія!

– Ідзіце на міітынг і там крычыце, — адрэзаў Міхлін. — Можа, спачатку трэба даслухаць, а потым крычаць? Я, наадварот, хацеў сказаць, што, ад Песталоці пачынаючы, усе вялікія педагогі дапусклі фізічнае... як лепш сказаць... Гэта аксіёма, што ў дзяцей ёсць схільнасць да анархізму, і гэтае фізічнае... як бы замацоўвае ў дзецях адчуванне, што дазволена не тое, што хочацца, а тое, што на карысць ім самім у перргу...

— Помню, мне ў застойны перыяд як лясне настаўнік па вуху! — разышоўся Аленін бацька.

— А мяне як лупілі! — азваўся яшчэ нехта. — Нічога, жывы-здаровы, выпрацаваў імунітэт, перажыў усе мірныя рэвалюцыі і пераходы на іншыя эканомікі. Будуць яшчэ пераходы — і тыя перажыву! Таму што з малых гадоў прывучаны і загартаваны!

Тут ужо ўсе засмяяліся, а хто і сам сабе нявесела ўсміхнуўся. Міхліін, які добраахвотна ўзяў ініцыятыву, спытаў:

– Дык вам трэба завізіраваць сваю згоду на вашыя... эксперыменты?

– Нічога, — развёў рукі Чыгуначнік. — Мы сабралі вас толькі для аднаго — каб ведаць, падтрымліваеце вы нас ці не?

Аленін бацька, якому страшэнна падабалася тут, раптам падскочыў і, павярнуўшыся тварам да класа, запляскаў. Усе — хто шчыра, а хто так, за кампанію, падтрымалі яго...

Калі выходзілі са школы, зусім сцямнела. Аленін бацька ўзрушана лапатаў, звяртаючыся да Міхліна:

— Нешта будзе, містэр Міхлін! Папомніце мае словы... Не можа быць, каб нічога не было!..