Андрэй Федарэнка - Смута

Хлопец, зашпільваючы куртку, падыходзіў да яго. Ён быў зусім малады, відаць, яшчэ да войска, коратка падстрыжаны, — ён падыходзіў і глядзеў на Бляху кругла-бліскучымі, бяздумнымі вачыма. Што за людзі з такімі вачыма, Бляха ведаў добра. Такім людзям чамусьці заўсёды хацелася біць — без прычыны, без зачэпкі, проста, каб размяцца; такія вочы помніў ён са следства, з турмы, з вакзалаў, з нараўлянскае забягалаўкі...

Бляха сцяўся. Хлопец моўчкі ўдарыў яму нагой у грудзі. Бляху развярнула, ён адляцеў да плота і закапаўся носам у снег, але хуценька ўскочыў і пабег у бліжэйшы двор — добра, веснічкі не былі зашчэпляныя, — заскочыў і стаў за шулам, задыхаючыся. На вуліцы завуркатала машына. Бляха аж прысеў проста ў снег, так у яго калаціліся калені. Добра, што не пагнаўся... Яшчэ лёгка абышлося — толькі грудзі балелі і шыя кепска паварочвалася.

Асаблівай крыўды на хлопца ў Бляхі не было, было толькі трохі крыўдна, што гэта ў сваёй вёсцы, дома, на сваёй вуліцы.

Галодны падсвінак бохаў у свінюшніку карытам, снег усё валіў, а Бляхі не было й не было. Баба падхапілася шчэ гадзінаў у пяць, выпаліла ў печы, вымыла чыгуны, выпарыла кубел, спаласнула начоўкі для кішак, злазіла на гарышча і скінула куль саломы, а цяпер расчышчала каля свінюшніка снег, штораз кідаючы шуфлю і выбягаючы на вуліцу, клянучы ў думках і такога байца, як Бляха, і гэты снег, які валіць, калі не трэба, і такую жытку. Клыпаў і дзед, якому сёння было трохі лягчэй: пабіў малатком соль у скрыначцы, паклаў пад паветкаю навостраныя нажы, вяроўку, паставіў вядро з кружкаю — пад кроў, падаліваў бензінам паяльныя лямпы... Ён бачыў, што баба нервуецца, не хоча нават гаварыць, і сам вінавата маўчаў. А ў чым, падумаўшы, ён быў вінаваты? Што захварэў? Што снег такі валіць і трэба яшчэ падумаць, як гэтага кабана смаліць, калі яшчэ яго хто зарэжа сёння? Хіба ж ён, дзед, заўсёды быў такі, як цяпер? Ды ён за кіламетр абыходзіў не тое што такіх, як Бляха, а любых памочнікаў! Хіба б ён біў у такі снег кабана? Ён выбіраў дзянёк ціхі, каб і снег невялічкі ляжаў, і марозік; ён гаварыў з кабаном, чухаў яму жывот, за вушамі, надзяваў на заднюю нагу шворачку, раз — куляў і цаляў заўсёды ў самае яблычка — кабан і не вішчаў у яго, як ва ўсіх, а толькі хрыпеў і душыўся, ад чаго больш набіралася крыві. I смаліў ён сам, перш — акалоткам, тады — лямпаю, жоўта, роўненька... Дарма, што рабіў усё сам, а да такога часу кабан быў пасмалены і вышараваны — толькі разбірай.

А яшчэ, на добры лад, хіба б ён рэзаў такога малога, з лета, кабана, каб не закруціла так усё з гэтым Чарнобылем, пра які раней ніхто ніколі нават не чуў, што ён такі ёсць? Добра, што хоць хапіла розуму нікуды не ехаць. Раней і да іх з бабаю прыходзілі, прасілі з'язджаць у горад да сына, абяцаючы, што іх прапішуць там на любую плошчу, пагражаючы, што рана-позна ўсё роўна вывезуць сілаю. Добра, што не паслухалі, — цяпер і прыходзіць перасталі, ніхто нікому не трэба.

Ні ў які Чарнобыль, ні ў якую радыяцыю дзед з бабаю, вядома, не верылі, як не верылі ў гэха 90 працэнтаў ад усіх, каго высялялі ці хто з'язджаў самахоць. I як можна было верыць у такую дурату?! Ніколі раней не чутая, не бачаная радыяцыя была ж не сама па сабе, а нешта зробленае людзьмі і прама з людзьмі звязанае; не яна ж, радыяцыя, гнала з хатаў, прыдумляла, гарадзіла «зону», не яна забараняла касіць сена, не прымала на базу малако, кароў, свіней... Усё гэта рабілі людзі — такія ж, як і дзед з бабаю. А ад людзей дзед з бабаю заўсёды прывыклі бараніцца: да вайны, у вайну, пасля вайны, — трэба было толькі жыць сабе ціха, нікога не чапаць, зносіць усё маўчком, тады і цябе ніхто не зачэпіць — ні чалавек, ні радыяцыя.

Адна была бяда — перастаў з горада прыязджаць сын з унучкаю. I да сябе не запрашаў, як раней. Старыя не крыўдавалі, наадварот, хвалілі сына. Не таму, што верылі, быццам радыяцыя можа пашкодзіць унучцы, а таму што ўсе так рабілі, ніхто не прыязджаў з малымі дзецьмі. Дзед з бабаю нават абгаварылі фельчарку, калі да яе на «акцябрскія» прыязджала пляменніца з малой дзяўчынкаю. Але як было не пабачыць унучку, калі дзед так расклеіўся, што ўжо ўпрамую кажа, што дажывае апошні год. Таму і знайшлася прычына ехаць — не з пустымі рукамі, са свяжынкаю. А другая прычына — на чорта гэты кабан, якога адкармі і не знай, дзе дзець? Усё, прайшло жыццё, і гаспадарства не трэба — хопіць трох курэй, калі яшчэ і тыя ацалеюць — парвалі ж вунь сабакі Туза, толькі будка засталася ды прыкручаны да слупа ржавы ланцуг...

Ужо змірыліся, што біць позна, што не прыйдзе ніхто, ужо баба нясла кабану есці, як зайшоў на двор Бляха, нейкі памяты і мітуслівы: