Андрэй Федарэнка - Смута

Бляха гэты быў рахманы, бяскрыўдлівы чалавек, які за чарку ішоў да любога рабіць любую работу, але ў вёсцы яго асцерагаліся і не любілі, як увогуле асцерагаюцца і не любяць на беларускіх вёсках людзей няўдалых. Ды і як любіць такога: дохлы, п'яніца, да таго ж злодзей, «цюрэмшчык». Жыў без бацькі, маткі не слухаўся, вучыўся абы-як, у восьмым класе ўкраў мапед і адсядзеў за гэта паўтара года. Пакуль сядзеў, матка памерла. У турме, відаць, гора цяпнуў, папабілі добра, бо вярнуўся адтуль з «групаю». На мізэрную пенсію — шаснаццаць рублёў — ён неяк і перабіваўся. Жыў адзін — ні адна дзеўка не пайшла б за яго, ды ён і сам да іх падыходзіць баяўся.

Калі пасля Чарнобыля панаехала ў вёску ваенных, якія пачалі паліваць з брандсбойтаў хаты, потым — укопваць за вёскаю бетонныя слупы і нацягваць на іх калючы дрот, калі з суседніх вёсак, з-за дроту, як перад вайною, пачалі ехаць гружаныя людзьмі і жывёлаю машыны, калі пакрысе, самахоць, пачалі выбірацца і з іхняе вёскі, Бляха ажыў. Ён памагаў людзям грузіцца, праводзіў, хадзіў разам на могілкі, калі хадзілі развітвацца з нябожчыкамі, слухаў плачы, галашэнні, лаянку, сам устаўляў накшталт: «От зрабілі...» Яму многа і ахвотна налівалі. Калі глядзелі і размаўліялі з ім, дык так, быццам ён быў гэтым чужым людзям блізкай раднёю; упершыню бачыў ён на тварах не пагарду, не спагаду да сябе, а тую самую любоў, якой яму так не хапала ўсё жыццё.

К зіме ў іхняй і да таго невялікай вёсачцы, акрамя Бляхі, асталіся толькі дзед з бабаю ды адзінокая старая фельчарка, якой Бляха яшчэ да Чарнобыля асабліва ахвотна ішоў памагаць — яна прастаўляла чысты медыцынскі спірт. Апошнім з'язджаў Бляхаў сусед. Правёўшы яго, Бляха тым жа вечарам пералез цераз плот, адарваў ад вакна дошкі, выцягнуў шыбку і, сам не ведаючы чаго, залез у суседавую хату. Пасядзеў за сталом, за якім зусім нядаўна плакала гаспадыня і ён, Бляха, выпіваў з гаспадаром, прайшоў у большую хату, дзе стаяла пустая шафа з расчыненымі палавінкамі, два голыя ложкі з палатанымі матрасамі, два табурэты паўз сцяну, перакуленыя дагары ножкамі — знак на добрае і хуткае вяртанне... Бляха нічога не шукаў, нічога не збіраўся красці, проста цікава было: жылі-жылі людзі, раптам — нікога... Пасля таго ён яшчэ залазіў у хаты аднавяскоўцаў, але нічога не браў. Разоў колькі вечарамі схадзіў у «зону», у суседнія кінутыя вёскі. Там было яшчэ цікаівей: былі хаты з дыванамі на сценах, з тэлевізарамі, халадзільнікамі, поўнымі шафамі адзення... Каб не патыхала так нежылым духам, можна было падумаць, што людзі жылі тут, проста выйшлі некуды на агарод. З паходаў гэтых Бляха прынёс радыё, хоць у яго і сваё было такое ж, пляшку алею, люстэрка, куртку балоневую на кнопках... Потым перастаў хадзіць — стала нецікава, ды і страшнавата. Адзін раз ледзь уратаваўся ад здзічэлых сабак, якія апошнім часам бегалі па вёсках цэлымі гайнямі і шматалі, дзе што бачылі (у дзеда нядаўна пад самым вакном, у будцы, загрызлі сабаку Туза); другі раз яго каля дрота злавілі салдаты і далі пару кухталёў; трэці раз, вяртаючыся з «зоны» ў прыцемках, ён убачыў каля адной хаты дзве легкавушкі з патушанымі фарамі і пачуў прыглушаныя галасы. Бляха сядзеў у кустах, баючыся рыпнуцца, і глядзеў, як выносяць нешта з хаты і піхаюць у машыны. Пасля гэтага і расхацелася яму хадзіць у «зону».

Вось так пасля Чарнобыля п'янчужка, якога дражнілі Бляха, стаў чалавекам. I яго, як сапраўднага мужчыну, сталага, гаспадарлівага, сямейнага, звалі біць кабана.

Прачнуўся ён пазнавата, глянуў у вакно і зразумеў, чаго так добра спалася — снег ішоў. Бляха адзеўся, нацягнуў куртку, шапку зімовую, дапіў нашча астаткі віна, якое прынёс учора дзед, і пасунуўся на двор. Дзверы ледзь адчыніліся, столькі за ноч наваліла снегу. Падаў ён і цяпер — пахучы, густымі пухнатымі камякамі. Вуліца — нават нежывая, без адзінага следу на дарозе, без дымкоў над белымі стрэхамі — была па-зімоваму ўрачыстая, з белымі дрэвамі паўз платы і з правіслымі ад снегу правадамі на слупах.

На крыжаванні вуліцы з Нараўлянскай шашою Бляха ўбачыў светлую легкавушку з расчыненымі пярэднімі дзверцамі. Каля машыны стаяў малады хлопец у карычневай скураной куртцы і ў спартыўных штанах і, не саромеючыся, паліваў снег. Легкавушкі — і ваенныя, і міліцыянерскія, і любыя — цяпер часта шнуравалі па гэтай шашы, і для Бляхі не было тут асаблівай навіны; ён, знарок гледзячы сабе пад ногі, паказваючы, што ніяк не цікавіцца, хто тут што робіць, прамінуў машыну.

— Мужичок, одну минуту!.. — пачуў ён і павярнуўся.