Васіль Ткачоў - Вятрак – птушка вольная

– Так і сказаў – свіснем?– не паверыў Лявон Кончык.

– Ну, можа і не так. Але сутнасць у гэтым, і не дуры мне галавы, Лявон! – Дзед Нупрэй тузануўся на валуне, падкурчыў ногі, а тады спадылба паглядзеў на Лявона Кончыка і сказаў цішэй. – Але ўсё, мушу адзначыць, усё цюцелька ў цюцельку. Існая праўда!

Сядзеў каля млына і яшчэ адзін хатаўнянскі дзед – Платон Кулеш, ён увесь час маўчаў і толькі слухаў. Зрэдку хехекаў і шкрабаў сагнутым у кручок пальцам патыліцу, прыўзнімаючы для гэтай працэдуры картуз на лысай галаве. Адзін усяго раз пачулі Платона:

– Біць трэба гадаў! Вось так!

Калі Платон трасянуў у паветры сваёй кашчавай рукой, усе засмяяліся. Стары зніякавеў, аднак яго падслепаватыя вочы ўсё ж заслязіліся радасцю, ажылі надзеяй...

Пазней, калі размова каля вятрака патрохі пачала чахнуць, дзед Нупрэй асцярожна агледзеўся па баках, пакратаў свой зашмальцаваны картуз на галаве і шырокую бараду – так ён рабіў заўсёды, калі збіраўся сказаць нешта важнае і адказнае – а потым, нібы і сапраўды адганяючы ад сябе курэй, памахаў на хлапчукоў:

– Кыш, малеча! Чаго пасталі? Ці не вам кажуць? Вядзі, Юрка, сваю гвардзію адсюль. Кыш! Вушы паразвесілі тутака, як бабы гарлачы на паркане!..

Толькі хлапчукі бы ў зямлю ўраслі. І не збіраліся адыходзіць.

Канешне ж, нешта цікавае, надзвычай сакрэтнае будзе казаць цяпер дзед Нупрэй, тут і дурню зразумела. А ім – прэч! Не, трэба стаяць да канца. Не здавацца. Шмат ужо наслухаліся – чаго нельга і што можна было, а як да самага галоўнага дайшло, дык няможна, атрымліваецца. Ці не крыўдна? Адно слухай, іншае – не. Калі ўжо слухаць, дык усё. У камплекце... І Юраська рашыў таксама цвёрда стаяць на сваім, не адступаць, паабяцаў:

– Мы, дзеду, нікому не скажам. Так, хлопцы? – І ён абвёў позіркам сваіх сяброў.

– Так! А як жа! Мы што, не разумеем? – загаманіла малеча.

Ды так гучна, што дзед Нупрэй перапалохана-здзіўлена ажно прыклаў палец да вуснаў: цішэй вы, чэрці галапупыя! А сам, вядома ж, здагадаўся, што ад хлопцаў гэтых цяпер не адаб’ешся, трэба прымаць у сваю брыгаду, так і быць. Аднак усё ж глянуў на Лявона Кончыка, на астатніх мужчын – не ведаў, як быць яму: пры малечы дакладваць тыя апошнія словы Аляксея Касцючэнкі, ці трэба ўсё ж для большай канспірацыі застацца адным – без дзятвы.

– Ну, што рабіць будзем, сівыя вашы галовы? Рашайце. Слова – за вамі.

– Ды кажы ўжо, чаго там! – махнуў рукой Лявон Кончык. – Ці яны не нашыя дзеці і ўнукі? Свае ж! У грамадзянскую, хіба не помніш, хто побач з табой быў? Давярай, Нупрэй Язэпавіч, давярай нашым хлопцам.

Вочы Юраські, Сяргейкі і Паўліка свяціліся, бы каля начнога вогнішча ў лузе. Дзякуй Лявону Кончыку. Выручыў. Але ж дзед Нупрэй усё ж прыгразіў жоўтым ад тытунёвага дыму пальцам: каб жа ціха было, анціхрысты! Потым ён паказаў на свой бяззубы рот і даў зразумець, што гэтае месца ў кожнага з іх павінна быць на вялікім замку – яшчэ, мабыць, і большым, чым на калгасным свіране. Вось як, арлы! І стары палічыў патрэбным сказаць:

– Тут вам не якія-небудзь дзіцячыя гульні-забавы. Тут усё сур’ёзна – як на вайне... Земляк, сказаў мне Касцючэнка тады ў лесе, рыхтуйся... трымай, адным словам, вятрак у поўнай баявой гатоўнасці. Людзям хлеб есці трэба незалежна ад таго, хто блытаецца ў яго пад носам... Голад – не цётка... Так што, мой вятрак, як быццам мабілізаваны цяпер, і жыць будзе, уся надзея на яго... А гэта, заўважу, вам не хухры-мухры!

Хлапчукі запляскалі ў ладкі, і атрымалі апошняе папярэджванне ад дзеда Нупрэя:

– Без міцінгаў!..

А Лявон Кончык, скарыстаўшы момант, папрасіў у млынара закурыць:

– З такой нагоды і самакрутку сапсаваць не пашкодзіць. Даставай, даставай свой самасад, Нупрэй. Дужа добрая ў цябе табака.

Нупрэй расшчодрыўся, даў закурыць Лявону Кончыку, у якога заўсёды бяда з тым самасадам: быццам і растуць кожны год лапухі за хлевам, а як курыць – дык няма, дык дай. Быццам есці ён свой тытунь з ранку да вечара вялікай лыжкай – таму і не хапае.

Дзед Нупрэй адсыпаў тытуню Лявону Кончыку, а сам усё глядзеў і глядзеў на вятрак, які, бы стомлены чалавек, адпачываў, высока трымаючы над вёскай свае крылы-ветразі.

Над Хатоўняй ужо вісеў цёплы летні вечар. Праз густы шэры змрок былі добра відаць зоркі на небе. Ціха наўкола. Толькі дзе-нідзе рыпнуць веснічкі, затоена, нясмела. Бы з-пад палкі адгукнецца кароткім брэхам сабака – то ў адным канцы вёскі, то ў другім, то зусім побач, непадалёк ад ветрака. Па чарзе. Але рэдка. Дзед Нупрэй даўно заўважыў: калі маўчаць сабакі, не заходзяцца, як шалёныя, брэхам, значыць, нічога кепскага заўтрашні дзень не абяцае, будзе ціха.