Васіль Ткачоў - Вятрак – птушка вольная

– Во як пачнуць скавытаць, ажно са скуры вылузвацца, – тлумачыць ён хлапчукам, – то тады трымай вуха вастрэй: нешта чуюць. Сабакі ды каты па сваёй сістэме жывуць, а ў тае сістэмы сакрэт адзін неразгаданы ёсць: адкуль нюх на бяду маюць? За дзень-другі да няшчасця і не сядзіцца ім, і не спіцца. Толькі – гаў-гаў ды вы-ву-у-у-у... Сам прыкмеціў. Перад пажарам мой Шарык месца сабе не знаходзіў, усё за мной ды за мной, трэцца аб нагу, жаліцца. А сказаць не можа. Уся закалюка ў тым, што якраз і не можа... А сёння, бачыце, хлопцы, нібыта языкі ў сабак папрымярзалі. Хоць і не зіма. Так што спі, малеча, спакойна. Давайце, хлопчыкі, па хатах. Мне таксама час...

Дзед Нупрэй патушыў ліхтар – пузаты і яркі, і яны ўпоцемках, трымаючыся за парэнчы, воб-мацкам, асцярожна спускаюцца па прыступках на зямлю, адчуваюць лёгкасць і ўпэўненасць ад доты-ку ног да яе. Потым дапамагаюць дзеду пачапіць на дзверы млына замок, упэўніваюцца, што ўсё ў парадку, і крочаць уздоўж вуліцы.

– Заўтра няма ўжо чаго малоць, – скардзіцца, бы між іншым, стары. – Гуляць будзе мой вятрак. А калі паспее жыта, тады завозна будзе. Каласы яшчэ з малачком, але зярняты абяцаюць быць буйныя. Хадзіў надоечы ў поле, цікавасць меў. Пажаць бы толькі...

– Пажнем, – абяцае дзеду Нупрэю тонкі, бы лазовы пруцік, Сяргейка, і можна падумаць, што лёс збажыны залежыць і ад яго таксама.

Пэўны час ідуць моўчкі.

– Што пажнеш, што не, – заклапочана кажа дзед Нупрэй. – Хоць бы збольшага ўхапіць. Ды і тое не ведаеш, хто той хлеб есці будзе, у чый рот трапіць. Хто ж яго ведае, які ў немчуры апетыт: возьме, ды і загадае, каб увесь ураджай у Германію фуганулі. Га?

– Увесь? – разявіў рот Юраська і перад яго вачамі зноў з’явілася тая карта з падручніка, якую паказваў сваёй маці. – Быць не можа, каб увесь! Колькі ж яны таго хлеба злопаць могуць? Германія ж – маленькая.

Дзед Нупрэй не пагаджаецца:

– Маленькая яна маленькая, а рот у яе шырокі, да самых вушэй. Для чаго ж ты думаеш, Юрка, германец на нас напаў? Каб на машынах ды манцыклетах катацца па нашых дарогах? Не такі ён, фашыст, дурань. Рабаваць будзе. Я так разумею. Ды і хіба я адзін так лічу? А вы што, не так думаеце? Тады вучыцеся думаць, вучыцеся, хлопцы!

Што ён, дзед, гаворыць: калі тут вучыцца! Не да навукі – немцы, куды ні глянь, натапырылі хвасты, яршацца, ходзяць з двара ў двор, бы да сябе ці да цешчы на аладкі. Вось ім трэба на хвасты солі як хутчэй насыпаць, каб не надта смялелі!.. А з думаннем тваім, дзед Нупрэй, паспеем!

Як толькі развіталіся каля хаты млынара, Юраська шапнуў сябрам:

– У мяне ёсць ідэя, хлопцы! Пакуль жыта спее, нам на ветраку няма чаго рабіць. Слухайце сюды...

Назаўтра ранічкай, як толькі першыя промні сонца ярка пырснулі з-за лесу на вясковыя прысады, хлапчукі падаліся ў лес – туды, дзе быў першы бой партызан з немцамі. Эх, каб жа знаццё, то заселі б там і паназіралі, як іх калашмацілі нашы і тады б расказалі самі каля ветрака, што бачылі. А то дзед Нупрэй і ўпрыгожыць усё можа, ён багата не возьме. Ды нічога, яшчэ паслухаюць іх і Нупрэі, і Лявоны Кончыкі, і Платоны! Рыхтуйцеся. У хатаў-нянскіх хлопцаў пачынаецца сапраўднае жыццё. А пакуль яны тэпаюць у бок Жавінніка і ўяўляюць, як убачаць шмат разбітай варожай тэхнікі і, канешне, узброяцца: не можа быць, каб немцы, уцякаючы, не пакідалі свае вінтоўкі і аўтаматы. А мо і гранаты? Ды так і павінна быць: якія яны ваякі, Юраська бачыў, калі цётка Аксіння смачна круціла перад немцавым носам дулі, а той і не ведаў, што яму рабіць. Так што нешта можам і мы. Не зломкі.

Пачакайце, але што гэта? Быццам равуць грузавікі? Сапраўды так: яны. Хлопцы, нібы па камандзе, спыніліся, зірнулі адзін на аднаго, а потым драпанулі з дарогі-сыпанкі ў лес. Са схованкі ім добра было бачна, як варожая калона з некалькіх аўтамашын пацягнулася ў той бок, адкуль яны ішлі, – у Хатоўню. Настрой адразу сапсаваўся, аднак рашылі не вяртацца: за двума зайцамі пагонішся, дык ніводнага не зловіш. Карцела, вядома ж, паглядзець, што немцы будуць рабіць на гэты раз у вёсцы, але – трэба ж нешта рабіць, а каб рабіць, трэба мець зброю. Ні больш, ні менш. Таму і пабеглі яны да месца бою. А можа, усё гэта і прыдумаў дзед Нупрэй? Вось будзе фокус... І раптам Сяргейка, які вырваўся наперад, гукнуў:

– Ёсць! Бачу!

Што ён бачыў, тое ўбачылі і ўсе. Не сляпыя. На баку ляжаў спалены варожы грузавік, глядзеў на хлопцаў рэбрамі кузава і чорнай ашчэранай пашчай матора. А больш нічога і не відаць. Знайшлі каля яго хлопцы толькі гільзы – дык якая з іх карысць? Ні вінтовак, ні аўтаматаў. Спазніліся, мабыць. Але ж хіба яны адны такія шустрыя, можа, з іншых вёсак хлопцы тут даўно ўсё падабралі. Там ёсць хваты. Панскі сад у Чырвоным Аратым аблатышаць, а людзі на сваіх думаюць. Але ж добра, што недарэмна тэпалі: упэўніліся на свае вочы, што бой сапраўды быў і што не менш важна – не схлусіў і млынар. А з дзедам Нупрэем у іх павінны быць давер і лад, бо вятрак – гэта вятрак, а не абы-што. Ён яшчэ пра сябе заявіць. Дайце яму толькі распрастаць крылы. А пакуль тое ды сёе, Паўлік прывалок з кустоўя каску.