Васіль Ткачоў - Пахвалі пражыты дзень

Ты помніш, у цёткі Ганны была кніга, якую яна берагла, як самую дарагую каштоўнасць — евангелле. Усе пахаванні-адпяванні без яе не абыходзіліся. Ніхто, пэўна, так не верыў у бога ў вёсцы, як Гаўрылаўна. А калі пахавала трэцяга сына, перастала адразу ж, а людзям, што прыходзілі прасіць па першасці, не ведаючы пра гэта, гаварыла, махаючы рукамі:

— Няма бога.... Няма... Няма...

I тыя разумелі Ганну, ім заставалася толькі паспачуваць ёй.

Колькі вынеслі нашы цёткі Ганны! 3-за вайны. 3-за дзяцей...

Гады чатыры назад да Дня Перамогі каля брацкіх могілак паставілі дашчаты столік, лаўкі. Аднаго разу бачыў,як ранічкай, амаль на досвітку, прыйшлі сюды Еўдакія Пятроўна Храмцова і Лёксачка, што ў вулцы жыве. Прозвішча з галавы вылецела, прабач. Выклалі бабулькі на стол з вузельчыкаў ежу. Бутэльку таксама паставілі. Хлеб парэзалі. Чаркі напоў- нілі. Цётка Дуня змахнула слязу, падняла сваю чарку, загаварыла, ні на каго не звяртаючы ўвагі:

— Ну, жанішкі нашы, ну, родненькія, давайце вып'ем за перамогу.— I выпіла.— Закусвайце. Закусвайце, міленькія. Хлеб бярыце. Каўбаску, сын мой, Пецька, з Магілёва прывёз. Сала вось... Кансерва... Закусвайце... Чым багаты, тым і рады. Цяпер у нас, слава вам, усё ёсць. Сытна жывём. Зараз і піянеры да вас прыбягуць, кветкі прынясуць.. Сяльчане ўсе наве- даюцца з паклонам. А мы першыя з Лёксай, ледзьве раніцы дачакаліся...

Слухаў я цётку Дуню, слёз не стрымліваў — ад пачутага, расчулілі словы, кранулі глыбока. Колькі ж у сэрцы гэтай старой жанчыны дабры- ні, чалавечнасці? Чым змерыш?

Ты, відаць, пра Еўдакію Пятроўну ведаеш. Ці не? Яна ж цудам у вайну ўратавалася. Храмцовы схавалі ў сябе параненага чырвонаармейца, тады жылі яны на балоце, у канцы Негліва, а нехта даклаў немцам. Расстралялі ворагі ўсю сям'ю. А цёткі Дуні не было дома... Яна якраз дзіця чакала, муж ваяваў... Адна засталася. Як дзічка ў полі. А тут і дзіця на падыходзе. Не хацела нараджаць, прызнаецца сёння, бо навошта яму, немаўляці, усе гэтыя нечалавечыя пакуты... А цяпер і рада — сын Пятро амаль кожны выхадны дома, на ўласным «Масквічы» прыязджае. «Як бы я без яго?»

Я табе ўжо расказваў, як сустрэў Галіну Сцяпанаўну. Не прайшло, мусіць, і года, як з'явіўся ў Іскані Мікалай Кірылавіч Шульга — прыехаў услед за ёй, ледзьве скончыўшы педінстытут. Каханне куды не завядзе чалавека. Помню, сядзеў ён, ціхмяны, вастраносы, у акулярах, з разумным поглядам вачэй, на табурэце ў нашай хаце (бацькі — настаўнікі, і Галіна Сцяпанаўна, канечне ж, прывяла паказаць свайго выбранніка лёсу, пазнаёміць), раз-пораз цёр шкельцы акуляраў насоўкай, і калі знімаў іх, на носе добра былі бачны сляды ад дужкі — ажно чырвоныя.

Пра Мікалая Кірылавіча словы наперадзе, але, абганяючы падзеі, скажу, што ён, на маю думку, пакінуў у памяці вяскоўцаў самы яркі бадай што след з усіх людзей, якія жылі калі- небудзь у Іскані..

Галіна Сцяпанаўна гатавала вячэру. Дом яе прыляпіўся да школьнага двара, раней яна працавала дырэктарам, для зручнасці і жытло побач пабудавана. А калі дырэктарства было перададзена, засталася жыць, дзе і жыла,— пры школе. Новы дырэктар пабудаваў дом у іншым месцы, бо тут няма дзе — усё занята.

Убачыўшы мяне, прывеціла, замітусілася, запрасіла прайсці ў залу. «Дзеці, панаглядайце за плітой». На вачах слёзы... Яна паправіла хустку, якой была туга павязана галава, зноў пра ліст да мяне, зноў пра тое ж:

— Чаму так абышліся з намі? Нехта рашыў — і на табе! Ну, павінен калгас мільён, то хіба ён адразу і ляжа ў кішэню дзяржавы? 3 неба ўпадзе? Мільён — толькі прычына, зачэпка. Шкада мне ісканцаў. Жылі-былі... Я гарадская, але жыву тут каля трыццаці год, усё чую, усё бачу. I не збіраюся нікуды. Тут маё месца, сярод гэтых людзей, дзе магілка Кірылавіча. Да канца. Я і сама цяпер задаю сабе пытанне: а ці трэба так убівацца? Што тут страшнага? I, падумаўшы, усё ж адказваю: «Трэба! Хоць бы дзеля таго, каб не гулялі дарослыя дзядзькі ў дэмакратыю».

П'ём чай. Побач сядзяць дзеці Галіны Сцяпанаўны — Наташка і Жэнька, сямікласніца і першакласнік. Малодшы сын не помніць свайго тату. Старэйшая, Лена, вучыцца ў Гомельскім дзяржаўным універсітэце, завочна, а працуе ў Пакалюбічах, непадалёк ад горада, у дзіцячым садзіку. Маша пасля тэхнікума засталася ў Калузе. Валодзя паступіў у сельскагаспадарчы тэхнікум, на механіка. Жыве сям'я Галіны Сця- панаўны, як і пры Кірылавічы, трымае самую розную жыўнасць. Гледзячы на рукі гаспадыні, цяжка сказаць, што яна — настаўніца, тая га- радская інтэлігентка з манікюрам, якую бегалі мы сустракаць на шашу.