Васіль Ткачоў - Пахвалі пражыты дзень

— Наша забіраюць!

Яны не маглі звыкнуцца, што цяпер «наша» — і ў Абідавічах. Успомнілі нядобрым словам былога старшыню, усю віну і за мільён, які быццам бы ўзяты быў на нейкае будаўніцтва, а куды падзеўся, ніхто і не ведае, і за ўсе іншыя грахі перакладалі цяпер на яго. Пачакайце, а дзе ж самі былі? Чаму члены праўлення вады ў рот набралі? Ці старшыня ўсё адзін вырашаў? Не, чую, не адзін... таксама рукі падымалі.. Рукі! Рукамі-то іншы раз і галаву варта памацаць — ці на месцы? Не дадумаліся. Не здагадаліся. А цяпер стаяць усе пакрыўджаныя, як сіроты...

Я доўга размаўляў у той дзень з землякамі. Больш слухаў. Гаварылі яны — спяшаліся выказацца, бо па сходзе ім проста-напраста не далі.

А можа, далучэнне гэта і трэба было? Можа, на буксіры далей заедзем? Пабачым. Добра было б, каб праз гадоў пяць — дзесяць успомнілі сход, самі прызналіся, што памыляліся, дарэмна пратэставалі...

— Дабірайся цяпер па рознай дробязі за шэсць кіламетраў! То паперку падпісаць, то папрасіць чаго! Перасялялі б тады і нас усіх... ці як?

— Аўтобус пусцяць, Пятро! Бясплатна вазіць будуць!

— На бясплатным многа не наездзіш... Ага.

— Дык а наша Іскань — што, на супакой? Няхай памірае, гавее? Як Кулага, як Лосеўка? Падбіраецца полымя пад нашы стрэхі.

— Не згарым!

— Табе, бачу, усё роўна...

— Во як у жыцці бывае: смяяліся з абідаўцаў, што яны па святах і выхадных улетку на лавачках сядзяць разадзетыя — як на парадзе. Няхай колас асыпаецца — для іх адпачынак на першым плане. А цяпер нас адной вяроўчынай звязалі. Параднілі. Ці ж першага сорту сноп будзе?..

— Сляпцамі так і звалі нас. Ісканцы — сляпцы, гнуць спіну ў полі ад цямна да цямна, свету белага не бачаць. А які толк, што мы і сапраўды ад цямна да цямна гарбаціліся? Змяшалі ўсіх у адну кучу...

— Самі на пяску сядзяць, а ў нас жа зямелька! На ёй тапарышча ўторкні — расці будзе!

Тут яшчэ такія пагалоскі ходзяць. Перад самым далучэннем старшынёй «Іскры» рэкамендавалі агранома з Абідавіч — Віктара Карпенку. Хлопец малады, разваротлівы. Першай справай паклапаціўся, каб звязаць Іскань з Абідавічамі асфальтам. I звязаў! Нехта з нашых старых назваў яго дыверсантам, маўляў, ён жа спецыяльна падасланы быў не ўзняць калгас, а здаць яго ў палон.

Таксама смешна?

Ну, а Мікола Семчанка цяпер гаворыць сваім былым землякам, седзячы ўсё на той жа лаўцы перад вокнамі:

— А я і не прагадаў! У цэнтры сяджу! А з вашай Ісканню будзе тое ж самае, што і з Кулагай. Пабачыце! Калі што гніе, то з краю...

I Валодзя, наш брат,— хіцёр:

— Не бачу перснектывы ў Іскані. Калі б тут цэнтр калгаса быў... А сярод чужых людзей я і ў горадзе змагу жыць.— Маўчыць, задумваец- ца.— Але пагляджу... Пакуль пабуду ў горадзе.

I — чамадан у рукі. Сашка за ім, у яго ж бацькаў характар, ведаеш: яму ўсюды добра. А Валодзя, бачу, у горадзе месца сабе не знаходзіць, туляецца па інтэрнаце вечарамі, пазней малаток купіў, пілку, цвікі, майструе шпакоўні... А марыў жа развярнуцца ў сваёй вёсцы!

А мо яшчэ і развернецца? I не толькі ён адзін, а і яго таварышы, якія спярша таксама хацелі застацца, але пацягнуліся на гарадскія агні.

Заканчваю. На сёння хопіць. На дварэ гудзе вецер, скуголіць завіруха. Зіма сёлета снежная, пякучая. Пішы, што новага ў Ашхабадзе. Пры- вітанне жонцы, дачцэ, хлопцам, нашым агульным знаёмым — беларусам Пятру Груздову, Валодзю Грачову і Сашу Карлюкевічу.

Не спіцца. За акном цемра, на гадзінніку — каля шасці раніцы. Маці ўжо ходзіць па падворку, рыпіць сняжком. Мне іншы раз здаецца, што яна зусім не спіць. Так і топчацца круглыя суткі. Шкада. Старая, адпачыць бы, а яна... I не знойдзеш, чым дапамагчы,. Не зразумець, ві- даць, нам старых людзей. У іх свой погляд на жыццё, свае адносіны да яго. А мо пажывём з іхняе, то і самі такімі станем, адчуем, што ўсё самае салодкае, радаснае — у працы, у гэтым вось раннім блуканні па двары.

— Не спіш? — маці заглядвае ў хатку, бярэ вядро.— Паспі яшчэ. На мяне не глядзі.

Маці. Усё жыццё настаўнічала, ты яшчэ, Міхась, малы быў, пехам пад стол нават не хадзіў, а я помню, як цёрся вакол яе, прасіўся ў школу — хацелася пасядзець на сапраўдным уроку. Брала. Аднаго разу нёс сшыткі, зіма не менш завейная была, чым сёлета, нёс і не ўтрымаў, а вецер са снегам падхапіў іх, пачаў гартаць, а потым шпурляў налева і направа, пакуль не прыбіў да прасла. Збіраю сшыткі, а яны ў снежнай крупцы, маці плача — слёзы, як цяпер помню, на шчоках зашорклі. Біць, думаю, будзе. Не біла. Толькі плакала... Сёння яе разумею: як жа ёй было ў вочы вучням глянуць?..