Іван Пташнікаў - Тартак

— Дык, можа, і мне абярнуць воз у раку? Можа, і ўсім? — Махорка, нагнуўшыся, засіліў жменяй вады і плюхнуў сабе на шчокі: паласкаў. Лоб і шчокі ў яго былі аж чырвоныя. — Герой... Ён адзін немцаў збіраецца голадам марыць... Мы толькі кормім... Но-о... — як былі ў Махоркі ў руках пуга з лейцамі, так ён і сцебануў каню па спіне: і пугай і лейцамі... Пасля, адвярнуўшыся, крыкнуў яму, Алёшу: — Заснуў на беразе? Наста павядзе Таніну кабылу... За Панам... А ты пускай каня аднаго за Януком. Сам — на Буланчыка і пугай пад хвост. Ацямнеем у рацэ. І вярніце за мной. На сухую альшэвіну... Там беражніца ніжэй. Боганчык з ямы ніяк не вылезе. Зямлю зрываць трэба... Но-о...

Маленькі гняды Сібірак яго кідаўся ў бакі, было чуваць, як трашчаць аглобні.

— І не стойце ў рацэ... З берага паіце. Колы пасярэдзіне заносіць... Пясок гоніць... Не выедзеце... Паглядай, Пан, на Таню. Дзяўчына высака ляжыць на возе...

Махорка сціх, упёршыся рукамі ў мяхі — падпіхаў.

Алёша хацеў прывязаць каня за Януковы калёсы, за ляжэйку, але яму, адвярнуўшыся, махаў рукой Янук, паказваючы на яго, Алёшавага, каня. Алёша здагадаўся: конь пойдзе сам, не баіцца вады — старыя людзі коней у вёсцы зналі.

Калі Алёша сеў на Насціных калёсах на мяхі, Наста ішла ўжо берагам у раку, ведучы Таніну кабылу: учапілася адной рукой за аброць, другой падняла высака спадніцу — вышэй калень. Было відаць, як на возе, раскінуўшы рукі, мусіць, узяўшыся за ляжэйкі, калышацца разам з мяхамі Таня і падымае галаву ўверх: глядзіць, што робіцца на тым беразе.

Янук пагнаў каня, і Алёша, згледзеўшы, як адразу крануліся з месца Януковы калёсы, тузануў за лейцы: здалося, астанецца адзін на беразе. Буланчык сыпануў жвіру аж на мяхі, адсеў узад, і Алёша, сціснуўшы ў жмені лейцы, стаў круціць імі ўгары, як круціў кожны раз на свайго каня, калі той наравіўся.

За ракой, на тым беразе, раптам падняўся ўгару пыл, белы, як ад попелу, якраз проці Боганчыка. Тады там ударыла па зямлі, што скінутае з пня дрэва...

Ці-іў... — засвісцела ценка над галавой і сцебанула па альшэўніку на тым баку ракі ўсё роўна як пугай.

— Янука перайміце! — загаманіла ў рацэ Наста; пасля крычаў Махорка, цяжка было разабраць — што.

Алёша ўбачыў, як скочыў з месца Янукоў белы конь, мінуў Таніны калёсы і панёс Янука ў раку, туды, дзе быў ехаў Боганчык. Згледзеў пасля толькі, што Янук падняўся на возе на калені.

— Янука... Янука перайміце!.. — крычала ў рацэ Наста.

— Раз'язджайцеся, не стойце. На той бок... На той бок... — камандаваў Махорка.

Янука з калясьмі не было відаць з-за беражніцы. Алёша ўбачыў цяпер, як выехаў на той бераг з возам Боганчык і, седзячы на мяхах, гнаў свайго жарабка дарогай, недзе туды, дзе падняўся быў на полі белы пыл. Пасля згледзеў, што Махорка завярнуў у альшэўнік каня і бег назад да ракі.

Другі раз бухнула ў самай рацэ, злева, недалёка ад іх, ядрана, з трэскам, аж зазвінела ўвушшу. У тым месцы паднялася ўгару вада, як слуп.

«Немцы згледзелі...» — падумаў Алёша і ўбачыў, што вернуцца набок калёсы і сунуцца на ляжэйкі мяхі. Ён выпусціў з рук лейцы і злавіў ляжэйку; Буланчык, акруціўшыся, скакаў у аглобнях навыцяжку ў той бок, адкуль яны ехалі, пад сады.

Калі затрашчала пад калясьмі жэрдзе, Алёша падумаў, што Буланчык абярнуў нечы плот, і ўбачыў, што мінуў малочную і едзе аселіцай...

Белыя печы былі зусім блізка, за гародамі. Запахла гарэлай сажай...

Ззаду ў рацэ крычала яшчэ Наста. За альшэўнікам, у тым баку, дзе зайшло сонца, стралялі з кулямёта, доўга і часта... Мусіць, немцы згледзелі іх з шашы.

Здалося — гэта пад ім, Алёшам, тарахцяць, рассыпаючыся, калёсы.

Белыя печы зблізку былі цёмныя...

Алёша ўспомніў пасля, што Юзюк і прывёз тады Вандзю ў вёску на згон зімы, калі яны паставілі качэлі і «Жалязняк» браў гарнізон у Даўгынаве. Алёша яе доўга не спатыкаў у вёсцы; чуў, што яе з маткай партызаны паставілі да Петрусіхі ў хату, але на двары ў Петрусіхі ніколі чужых не бачыў. Юзюк расказваў, што ноччу конь, на якім ехала Вандзя з маткай, стаў сам ля Петрусіхі — партызаны і паказалі на яе хату.

Вандзя прыйшла з Таняй ад Палянскіх да іх на качэлі праз тыдзень. Пералезла першая цераз плот ад вуліцы і пабегла гародам пад прызбу. Алёша бачыў з двара ад варыўні праз старыя вароты, як яна адразу падкінула рукой пустую лавачку вышэй страхі. Пасля злавіла ў дзве рукі, ускочыла на яе і пачала падбіваць нагамі, памалу, азіраючыся ў бакі і гледзячы ўверх, што баялася ўсё роўна. Яна была ў белай сукенцы да калень і сівым, зробленым з воўны свэтары ў крывую палоску, якія насілі і ў іхняй вёсцы. Валасы ў Вандзі, здалося, былі русыя, пасля Алёша падумаў, што яны бялейшыя, падобныя на лён у ручайцы. Яна запляла іх у доўгую і тоўстую, як узяць у руку, касу і закінула за плечы. Каса падскоквала ў яе на спіне, калі Вандзя падбівала нагамі лавачку, і ляцела пасля ззаду за ёй, што доўгі хвост за вялікай страказой на лагу ля ракі. Твар у Вандзі быў круглы і таўставаты ў шчоках, белыя зубы, калі яна смяялася, былі відаць здалёку. Вочы, шэрыя і чыстыя, блішчалі, што ў дзіцяці.