Іван Пташнікаў - Тартак

Алёша адразу ўспомніў, дзе яны: ззаду за падводамі стаялі ліпы, заступаючы поле. Высокія, старыя, яны раслі пад канец Завішына ля саду, ён ведаў. Ля саду яшчэ была малочная; ён з бацькам перад вайной раз быў звазіў сюды малако: два бітоны на калёсах з драбінкамі. З дому сюды дванаццаць кіламетраў.

Малочная стаяла ля самай ракі — пабеленая знадворку, яна была відаць далёка з поля.

Цяпер малочнай не было. Там, дзе яна некалі стаяла, віўся па зямлі дым на ўсім двары, ціха, як вечарам на старым вогнішчы.

Глянуўшы пад сад, Алёша ўбачыў вёску — белыя печы. Яны тырчалі на гародах ля платоў неяк зусім блізка адна ля адной, і іх было многа.

Ён убачыў яшчэ, што ўсе падводчыкі зноў сышліся ў кучку ля Танінага воза і маўчаць, гледзячы на гароды.

У тым баку, дзе была вёска, — белыя печы, стаяла заціш: каб скрыпнулі вароты ці асвер. Ад саду на печы падаў доўгі шырокі цень; пачынала цямнець, і печы ад таго рабіліся яшчэ больш белыя, як пабеленыя перад святам.

Алёша падумаў, што Завішына спалілі і што нідзе не відаць людзей: ні душы.

— На той бок... У лес... Стаім на віду... — загаманіў Махорка, паказваючы пугаўём за раку.

Захроп уперадзе Боганчыкаў сівы, у яблыкі, жарабок, пачуўшы, мусіць, ваду, і забразгаў цуглямі. Заірзала Панкова кабыла, мінаючы Махоркавы калёсы і пручыся да ракі: была няпоеная. За кабылай пабег Панок.

Было чуваць, як крычаў Боганчык:

— Но-о... Падлы кавалак...

Боганчык крычаў, прысядаючы аж да зямлі, што ўсё роўна хапаўся за балючы жывот: цягнуў за лейцы. Пасля ўскуліўся на воз на мяхі... Алёша пачуў, як бултыхнуў у ваду пярэднімі нагамі жарабок і як зноў закрычаў Боганчык.

Жарабок задзёр галаву, пасля што ўваліўся ў яму. Схаваліся з вачэй калёсы; відаць быў толькі сам Боганчык, стаў на мяхах на ногі. Жарабок, чуваць было, захроп — піў, захлынаючыся, тады — Алёша ўбачыў — упёрся ў хамут і пайшоў на сярэдзіну ракі. Пасярод ракі вада заняла яму па бруха; схаваліся ў вадзе колы. Боганчык стаяў на мяхах, выціраючыся рукавом — шмараваў па чорнай барадзе. Дайшоўшы да берага, жарабок стаў і, нагнуўшы галаву, зноў пачаў піць...

— Брод шукайце... Пасталі, як дурні... Не відзілі, што ўскочыў... Мяхі падмачыла... Куды цяпер з мокрым. Брод глядзіце... — Боганчык, сагнуўшыся, круціў галавой — азіраўся.

— На старую вольху чаму не браў? Не ведаў, дзе брод? — Махорка цяпер гаварыў да Боганчыка цераз раку, махаючы пугаўём. — Штаны мог скінуць і сам прайсці памераць... Баяўся ў вадзе памачыць...

Было відаць, як Боганчык пачаў тузаць жарабка за лейцы, не даючы піць.

— Апражэшся, падла!.. — закрычаў ён немаведама на каго: на Махорку ці на жарабка.

Махорка, падкасаўшыся па калені, палез у раку, пайшоў наперадзе ў Сібірака, узяўшыся за аброць, наўскасяк на старую без верху вольху на тым беразе: мінаў яму, у якую ўскочыў з калясьмі Боганчык. Вада Махорку не дайшла да калень.

За Махоркам, выставіўшы белыя лыткі, павёў за грыву сваю кабылу Панок, не астаючыся ад воза. Азіраўся ўсё назад, баяўся, мусіць, што з'едуць мяхі.

— Што раты разявілі?.. Нянька трэба ўсю дарогу... — закамандаваў з ракі цяпер яму, Алёшу, Боганчык.

— Не кіпі... Астудзім. Вада халодная — пал як рукой здыме... — зноў схапіўся з ім Махорка.

— А ты што? Наняўся?.. Хопіць мяне падтыкаць усю дарогу... — Боганчык бубніў з ракі, як адкуль з ямы. — Я вам не Янук. Янука ўссадзілі на калёсы, дык яму... усё роўна, ці ў камендатуру, ці на могілкі пад Сушкава... А мяне ў пятлю не ўсадзіце... Не-е... Усё вёску бароніце... Баечкі ўсё гэта... С...ку падцёрці... Будзе з намі, што з Людвіновам... Не відзілі? Стаялі, вочы патарашчыўшы... Шчасце, што ў немцаў бельмы павылазілі — не згледзелі. Ад гэтых то мая паперка вас бы не закрыла...

— Кіне ён ці не... сквярціся са сваёй паперкай?.. Што гэта чалавек надумаў сабе?.. Ці сціхне ён ад маёй галавы?.. Усю дарогу... Адно і тое... Адно і тое... Астыў ужо. І пашчэнкі не баляць. Мала лупіў немец... Мала...

На Боганчыка правілася Наста.

— Ды ён... сама, баба, знаеш... — Мірон махаў рукамі пасярод ракі. — Жыта намачыў... Скуру сваю памачыў, каб не загарэлася... — Пасля ён загаварыў, аж заікаючыся, як Панок: — А вёска сух-хая, ты гэта ведаеш!..

— Не-е... Я вам не нябожчык, што вы мяне павезяцё на якія захочаце могілкі... — Боганчык, здалося, пацішэў. Учапіўшыся за падсядзёлак на спіне ў жарабка, ён ішоў па аглабні, каб скочыць на бераг: баяўся абмачыцца. — Каму яно, мокрае, здалося? Немцам?.. Яно ім і сухое так было трэба, калі яны ўсю вёску паліць былі сагналі... Байкі! Ямы ім трэба было, каб людзі адкрылі... Пуста ў вёсцы, хоць шаром пакаці...