Сяргей Чыгрын - Альбярцін

Крыху пазней прыйшла неспадзяванка. З езуіцкага аддзелу тэалогіі ў Львове прыбылі айцы Нястроў і Макар са звесткамі ад айца Дамброўскага, што біскуп вырашыў часова зачыніць усходнюю місію ў Альбярціне. Гэта было сапраўды дзіўнае спатканне для нас, трох мушкецёраў, тут, у гэтым маленькім дамку ў глыбіні сада, пад чорным покрывам акупацыі расейскімі войскамі.

Макар, высокі грузін, быў надзіва поўны захаплення. Са сваімі доўгімі хвалістымі валасамі, арліным носам і бліскучымі чорнымі вачыма, ён быў падобны на прыроджанага авантурыста, а падарожжа з Львова да Альбярціна яшчэ ўзмацніла ягоны запал. Нястроў прадстаўляў іншы тып авантурыста, хоць такім не выглядаў. Быў моцна складзены, амаль лысы, з мясістым носам, які рабіў яго падобным да талстога. Жаданне працаваць толькі ў Расеі штурхнула яго наперад, і ў той вечар ён быў вельмі ажыўлены. Ён сказаў мне, што адчувае: надыйшоў час ажыццяўлення нашых сумесных мараў. Расейцы занялі Польшчу, такім чынам, мы фактычна ў Расеі. А.Дамброўскі, зачыніўшы місію, вызваліў мяне ад абавязкаў у Альбярціне. А.Грыбоўскі, як меркавалася, мог заняцца тут лацінскай парафіяй. Чаму нам не выкарыстаць гэты шанец і не выслізнуць у глыб Расеі? Нястроў і Макар множылі аргументы, і мой энтузіязм рос. Урэшце разам вырашылі спрабаваць, калі згодзіцца наша начальства.

Дыскутавалі амаль да позняга ранку, і нашы планы станавіліся ўсё больш акрэсленымі. Нястроў і Макар меліся вярнуцца ў Львоў, а потым Макар павінен прыехаць за мною. З-за таго, што наша начальства знаходзілася ў Львове, усё павінна было пачацца адгэтуль. Я тым часам, не ўзбуджаючы падазрэнняў, што збіраюся з’ехаць, даводжу да ладу справы ў Альбярціне. Памятаю яшчэ свае словы да Нястрова пры развітанні з ім той ноччу: “У Расеі будзем вясною”.

Праз тыдзень, як і абяцаў, вярнуўся Макар, і на змярканні мы абодва выслізнулі з дому на дарогу да Слоніма. Цягнікі ўжо хадзілі не па раскладу, а на тыя, што хадзілі, нельга было набыць квіткі. Для майго грузінскага таварыша гэта паслужыла толькі выклікам. Мы дачакаліся на станцыі Слонім цягніка да Масквы і селі без квіткоў. Ні да каго не звяртаючыся праехалі Альбярцін. З вакна цягніка апошні раз убачылі сядзібу…” [13] Ks.Walter Ciszek. Z Bogiem w Rosji (1939-1963). London, 1988. C.27-34. Пераклад Паўла Ляхновіча. .

У ліпені 1993 года, калі Савет Міністраў Беларусі ўзначальваў Вячаслаў Кебіч, некаторыя рэспубліканскія газеты апублікавалі на сваіх старонках інфармацыю “Ва ўрадзе рэспублікі”. У ёй, у прыватнасці, пісалася, што “Савет Міністраў Беларусі разгледзеў зварот Мінскай гарадской арганізацыі ветэранаў вайны і працы, Камітэта па справах моладзі пры Саўміне, шэрагу іншых грамадскіх арганізацый і грамадзян, якія выказваюць пратэст і абурэнне ў сувязі са сходам, прысвечаным 50-годдзю стварэння Саюза беларускай моладзі (СБМ), які намячаўся на 26 чэрвеня г.г. у памяшканні Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы…Урад падтрымаў паступіўшыя ў яго адрас прапановы аб недапушчальнасці якіх-небудзь мерапрыемстваў, звязаных з юбілеем СБМ. Старшыня Савета Міністраў В.Ф.Кебіч падпісаў адпаведнае распараджэнне”. І хоць тадышні кебічаўскі Савет Міністраў забараніў святкаванне 50-годдзя СБМ, беларуская моладзь і дэмакратычныя сілы ўсё ж адзначылі слаўны юбілей Саюза беларускай моладзі — адну са старонак нашай гісторыі. Але што гэта была за арганізацыя і якое дачыненне да яе меў Альбярцін?

У пачатку чэрвеня 1942 года нямецкі рэйхсміністр акупіраваных усходніх тэрыторый Альфрэд Розэнберг выдаў дэкрэт аб стварэнні на акупіраваных усходніх тэрыторыях спецыяльнага маладзёжнага аддзелу ў нямецкім міністэрстве ўсходніх абшараў (ОМІ). Па-рознаму ўспрынялі гэты дэкрэт нямецкія акупацыйныя ўлады. Напрыклад, супраць былі генеральныя камісары ў Коўне фон Рэнтэльн, Кох на Украіне і некаторыя іншыя. А вось Вільгельм Кубэ на Беларусі, наадварот, быў прыхільнікам стварэння беларускай маладзёжнай арганізацыі. Ён шмат разоў ездзіў да Розэнберга, каб той афіцыйна даў дазвол на стварэнне такой арганізацыі. І на працягу некалькіх месяцаў Кубэ такі дазвол атрымаў. Ці не з’яўляецца гэта адной з прычын знішчэння Вільгельма Кубэ? Бо яшчэ ў снежні 1942 года “полицейские власти в Берлине и Минске начали компанию, имеющую целью политическую дискредитацию Кубэ, как проводника «противоречащих» интересам Германии белорусских национальных тенденций… 22 сентября 1943 года погиб в результате покушения, которое, возможно, было инспирировано СС» [14] Свободные новости. 1993, № 9, май . Менавіта Вільгельм Кубэ, як пісала далей гэта газета, пад лозунгам «Беларусь для беларусаў» прапагандаваў ідэі нямецка-беларускай супольнасці зацікаўлення і супрацоўніцтва, клапаціўся аб аднаўленні беларускіх школ і культурных устаноў, абараняў мінскія музеі і бібліятэкі ад рабавання і знішчэння арміямі. Але вернемся да стварэння СБМ і Альбярціна.