Зинаида Дудюк - Гонды

— Там стаялі дзядкі і пілі ваду, а потым зніклі, а замест іх з’явіўся сабачка, маленькі калмаценькі.

— Підэм, побачымо...

Дзяўчынкі рушылі на зачараванае месца, але там ужо ніякага сабачкі не было.

— Чы не прыснылыся тобі оті дідкы? — пасміхнулася Наталка.

— Як яны маглі мне прысніцца, я ж не спала? Вады слоік выпілі, нешта казалі. Толькі я нічога не запомніла.

— Чы мало хто по стэпі ходыть! Дядькы, дідкы, діткы... Пішлы відсыля. Сонцэ надто жагучэ.

Ліза расчаравана яшчэ раз азірнулася на тое месца, дзе яе душа нечакана сутыкнулася з невядомым цудам. Але цуд гэтак жа раптоўна знік, як з’явіўся, быццам тая вялізная рыбіна, што выплыла да яе з ручаіны, торкнулася рукі і сплыла. Хто паверыць, што Ліза яе бачыла? І цяпер гэтак прыкра атрымалася. Мусіць, Наталка будзе думаць, што Ліза зманіла, прыдумала, а яшчэ горш — прысніла. А навошта выдумляць і маніць? Хацела разгадаць таямніцу яшчарак, а займела сваю, хто растлумачыць, што гэта было на самой справе?..

Ліза з таго дня больш ніколі не лавіла яшчарак, але ў стэп выбягала з надзеяю пабачыць яшчэ калі-небудзь тых дзядкоў, каб распытаць, хто яны такія, адкуль і куды ідуць. Але дарма. Цуды не паўтараюцца.

24

Да верасня сем’ям перасяленцаў Аўдзея і Колькі Смаленца далі вялікую хату, якая складалася з дзвюх палавін. Большую занялі Смаленцы, бо ў іх было шэсць душ сям’і, на меншай гаспадарыла Таіса. Хата стаяла на беразе маленькай рэчкі, якая ўлетку так перасыхала, што нават дзеці пераходзілі яе. У першыя дні, калі Аўдзей з Таісай ужо абжыліся ў хаце, аднойчы выйшлі на бераг рачулкі з дзецьмі. Удалечыні, дзе рэчачка паварочвала ўлева і хавалася за зараснікамі кустоўя, нейкі рыбак раз-пораз закідваў «павука».

— Няўжо тут рыба водзіцца? — зацікаўлена спытаў у Таісы Аўдзей, які быў нераўнадушны да рыбалкі.

— Што за рэчка без рыбы? — адгукнулася жонка і раптам спахапілася. — Дзе Міцька?

Хлопчык ляжаў у вадзе зусім ля берага, нават чубок галавы быў відзён. Таіса падхапіла яго, расшчаміла рот, пачала трэсці, выліваць ваду. Праз хвіліну малы ачомаўся, заварушыўся, заплакаў.

— Божа літасцівы, ледзь дзіця не страцілі, — заплакала Таіса, радуючыся, што ўсё скончылася добра. Як жа мы яго не дагледзелі?..

З таго дня Лізе было загадана ні на хвіліну не адпускаць брата ад сябе. Яна выконвала абавязкі, ускладзеныя на яе, вельмі старанна. Але калі ўжо дазваляла мама пагуляць адной на вуліцы, Ліза бегла на рэчку і плёскалася дасхочу. Яна ўпарта вучылася плаваць, каб некалі смела ўвайсці ў Дняпро. Пераплысці любімую раку і не марыла. Дняпро — рака занадта вялікая. На той бераг толькі на чаўне можна перабрацца. Проста хацелася паплаваць, паляжаць на хвалях угору тварам, пазіраючы ў неба.

На хутары Ліза сябравала з Наталкаю. Але тая дзяўчынка была старэйшая за яе, сёлета яна пойдзе вучыцца ў пяты клас у гарадскую дзесяцігодку ў Сафіеўку. Мусіць, яны не будуць бачыцца. Затое цяпер у Лізы з’явілася новая сяброўка Смаленцава Надзя. Шкада, што ім не давядзецца вучыцца ў адным класе, Надзя пойдзе зноў у першы клас. Шмат часу дзяўчынкі бавілі разам, звычайна ля рэчачкі, бо не было тут больш прывабнага месца.

Летнія дні праляталі хутка, трэба было рыхтавацца да школы, купляць абутак, сукенку, падручнікі. Лізіна мама паехала ў вялікі горад, купіла цёмна-зялёнага штапелю на школьную форму дачцэ. Карычневай тканіны не знайшлося. Дзяўчынка паглядзела на гэтую тканіну і расчаравана падумала, што зноў яна будзе вылучацца. Усе школьніцы прыйдуць у карычневых сукеначках, а яна — у зялёнай. Ды хіба маме запярэчыш? Што купіла, тое і давядзецца насіць. Затое чаравічкі Ліза сама выбрала ў вясковай краме. Яны былі жаўтаватыя і такія прыгожыя, што дзяўчынка не магла адарваць ад іх вачэй. Хоць аказаліся яны трохі малаватыя, ціснулі палец, Ліза не сказала маме пра гэта. А потым напакутавалася з абуткам, мазалёў панацірала і колькі насіла, ціснулі яны, ажно паходку змянілі. Затое парадаваў Лізу сапраўдны партфель (да гэтага часу яна хадзіла з торбачкаю, пашытаю з маленькай навалачкі). Толькі з падручнікамі мама памылілася, купіла для рускай школы, а трэба было для ўкраінскай. Таму Лізе пасля давялося перапісваць хатнія заданні з падручнікаў аднакласніц, або раздражнёная і знерваваная настаўніца давала ёй асобныя заданні па яе кніжках. З-за таго, што ў Лізы ўсё было не так, як ва ўсіх, ці яшчэ па якой прычыне, яна стала вучыцца на тройкі, хоць у беларускай школе была выдатніцай. Стамлялася слухаць настаўніцу, якая выкладала па-ўкраінску. Не ўсе словы чужой мовы разумела, губляла сэнс пачутага і наогул цікавасць да заняткаў. Сядзела ціха з адсутным позіркам і марыла, як яна паедзе да дзеда на Дняпро і там будзе ўсё добра: настаўнікі зычлівыя, мова родная, любімая цёця Поля і дваюрадны брат Віця. Найбольш ёй хацелася, каб яе настаўнікам быў Вячаслаў Уладзіміравіч, такі добры, усмешлівы і вясёлы. Г этыя мроі і фантазіі настолькі захаплялі яе, што нават дома, перапісваючы нейкі тэкст, яна забывалася, што робіць. Ды не бачыла асаблівай карысці ў перапісванні гэтых практыкаванняў. Аднойчы настаўніца прыйшла да іх дамоў і паказала маме Лізін сшытак, дзе на першай жа старонцы было напісана смешнае слова «налапілала». Проста Ліза пра нешта задумалася і напісала не тое, што было ў практыкаванні. Яна схамянулася, узяла слова ў дужкі і працягнула працу. Ну і што такога, падумалася ёй. А настаўніцу гэта проста вывела з сябе. Яна занадта любіла парадак.