Зинаида Дудюк - Гонды

Міжволі падумалася ёй, што, мусіць, і на яе лёг праклён бабулі Аксінні. Некалі ў маладосці Таісін бацька Цімох, які толькі вярнуўся з Першай сусветнай вайны, закахаўся ў Хрысціну, якая, на думку будучай свякрухі, не падыходзіла яе сыну, бо была сірата, бедная, жыла пры старэйшай сястры Куліне, да таго ж яшчэ і старэйшая была за каханага гадоў на пяць. Што ні рабіла Аксіння, але не здолела адвадзіць сына ад Хрысціны. Мінулі гады два — і нявенчаная нявестка нарадзіла дачку Полю, а Цімох пачаў будаваць сабе хату. Каб перашкодзіць сыну, Аксіння падгаварыла мужа Мацвея таксама будавацца. Упартая была маці, але і сын, здаецца, у яе ўдаўся. Удзень працаваў на бацькавай хаце, а ўвечары ішоў будаваць хату для Хрысціны, так ён тлумачыў бацькам.

Пакуль хата будавалася, Хрысціна нарадзіла яшчэ і сына Рыгорку. Не магла стрымаць гневу Аксіння, паклялася, што прыгне ёй рукі і ногі, калі яна пойдзе ў сынава жытло. У новай хаце нарадзілася трэцяе дзіця, Таіса. Нічога не заставалася Аксінні, як змірыцца ды пайсці да Цімоха і Хрысціны, каб пабабіць новую ўнучку ды паглядзець, як жыве яе сын з нявесткаю. Паглядзела, быццам засталася задаволеная пачастункам, чысцінёю ў хаце і прыгожымі ўнукамі, а вярнулася дамоў і раптам захварэла. Прыгнула ёй рукі і ногі, скурчыла ўсю, так і праляжала гадоў дзесяць, не маючы магчымасці нават муху адагнаць непаслухмянымі рукамі. Улетку дзед клікаў унукаў абіраць вішні. Таіса бачыла ў хаце хворую бабу Аксінню, якая скурчаная ляжала на ложку і прасіла пачухрыць ёй галаву, на якой валасы збіліся на лямец. Унучка паслухмяна выконвала просьбу, шкадавала бабулю, якую так і пахавалі са скурчанымі нагамі і рукамі, нават смерць не дапамагла іх разагнуць. Няма шчасця ў каханні Аксінніным унукам. Полін муж загінуў на вайне, засталася яна ўдавою ў дваццаць гадоў. Рыгор двойчы ўжо жаніўся, ды пакідаюць яго жонкі. Таіса вось таксама другі раз замужам.

Закрактала, заварушылася на руках дзіця, нагадала пра сябе, і маладая маці прагнала вярэдлівыя думкі, загаварыла з сынком, супакойваючы малое:

— Прачнуўся, мой маленькі, естачкі захацеў. Цішэй, цішэй, зараз прыйдзем дадому, я цябе пакармлю.

Але дзіця заплакала голасна і патрабавальна. Таіса села на скрыжаванні пад старою таполяю і дала сыну грудзі. Міма праходзіла незнаёмая старая, спынілася і з дакорам сказала:

— На скрыжаванні толькі чэрці сваіх дзяцей кормяць.

— Я не ведала, — сумелася Таіса, а сама раздражнёна падумала: «Усе тут кіруюцца ў жыцці нейкімі прымхамі і забабонамі, пра якія ў нас ніхто не чуў, дзікія людзі.»

Яна паднялася і пашыбавала дамоў. Малаша сустрэла яе пытаннем:

— Правяла?

— Паехалі, — з уздыхам адказала Таіса.

— Дык будзем палуднаваці.

«Як ёй тая ежа ў горла палезе? — злосна падумала Таіса, кладучы дзіця ў калыску. — Сын паехаў, невядома, што яго там чакае, а ў яе расклад непарушны!» Маладзіца пачала завіхацца ля печы, а старая прынялася калыхаць унука ды спяваць:

Куды, воран, ляціш,

Куды адлятаеш?

Куды, мілы, едзеш,

Куды ад’язджаеш?

Мяне маладую

Кідаеш самую.

А я маладзенька

Гуляці радзенька.

Таіса, дастаючы гаршчок з крупнікам, скоса зірнула на свякруху і падумала: «Знарок такую песню спявае, каб я сумавала. Не дачакаецца! Буду жыць, як набяжыць. Аўдзей жа не адзін паехаў. Што міру, тое і бабінаму сыну. Дасць Бог, дачакаюся, і ўсё ў нас будзе добра. Шкада толькі, што сыночка паўгода яму не бачыць. Нічога, пасля нацешыцца, цэлую зіму будзе дома сядзець. Дрэннае жыццё ў вёсцы. Трэба нешта думаць, варушыцца, выбівацца з гэтай глухамані, дзе можна зарабіць толькі выгнаўшы ды прадаўшы колькі пляшак гарэлкі. Ды і той спосаб супрацьзаконны. Адзіна гарэлка для тутэйшага люду — і лекі, і заробак, і сродак узвесяліць душу...»

13

Пасля нараджэння брата на Лізу зваліўся новы абавязак: калыхаць малога. Мама палола грады, мыла бялізну ці варыла абед, а Ліза абавязана была сядзець на запечку і сачыць за гэтым ружовым камячком, які час ад часу пачынаў варочацца, крактаць або нават плакаць, тады яна клікала каго-небудзь са старэйшых. Не было цяпер у яе часу пагуляць з лялькаю, пагартаць кніжку ці збегаць да Бузюмішыных дачок. Толькі па нядзелях ды ў святочныя дні вясковы люд не працаваў. Звычайна па абедзе жанчыны збіраліся на чыёйнебудзь прызбе ці на лаўцы, размаўлялі пра надвор’е ды агароды, нешта згадвалі, нечым дзяліліся. Адну толькі справу дазвалялі сабе лядчукі ў нядзелю — хадзіць у лес у ягады, бо гэта лічылася адпачынкам.