Зинаида Дудюк - Гонды

— Эх, хлопцы, там добра, дзе нас няма, — сказаў Сеня, праводзячы позіркам маці, якая паставіла на стол міску з квашанаю капустаю і адышла да печы.

— Чаму ж, летась мы някепска з’ездзілі ў Днепрапятроўскую вобласць. Антось Самота збіраецца туды з сям’ёй, — заўважыў Піліп Машынка, які атрымаў сваю мянушку за тое, што вельмі хутка прамаўляў словы, як і ягоная маці Ладзіха. Наогул у вёсцы надта гаваркіх людзей называлі ладамі, з націскам на другім складзе.

— Дык мо і нам туды рушыць? — спытаў Аўдзей.

— Не, усе кажуць, што ў Палтаве лепш, — запярэчыў Машынка.

У хату ўвайшла Таіса з немаўлём на руках, агледзела вясёлую кампанію. Ля стала сядзелі хлопцы і дзяўчаты. Аўдзей незадаволена зірнуў на жонку, маўляў, што ёй тут трэба, яшчэ пачне плакаць ды ўсчуваць. Дома ж ужо развіталіся. Сеня на правах гаспадара запрасіў маладзіцу да стала, а малое прапанаваў пакласці на падушку на запечку. Таіса сціпла прысела на край услона, ад чаркі адмовілася, сказала, што нельга ёй піць, бо дзіця корміць цыцкаю.

— Дык хоць закусі што-небудзь, — гасцінна прапанаваў Сеня.

Яна ўзяла кавалачак сала з хлебам, пачала жаваць, жаласліва паглядваючы на Аўдзея. А той, каб развеяць сумоту, голасна заспяваў, памахваючы правай рукой, быццам дырыжор: «Распрагайце хлопцы коней.»

Песню падхапілі, але тут жа і абарвалі, бо ў хату ўвайшоў Ленінка, дык наспеў час не распрагаць, а запрагаць коней. Новага госця таксама запрасілі да стала, але ён піць адмовіўся, сказаў, што за рулём піць забаронена і часу расседжвацца няма, трэба ехаць, пакуль старшыня не спахапіўся, што на калгаснай машыне калгаснікі дэзірціруюць з вёскі ў час палявах работ. Хлопцы і дзяўчаты пачалі ўставаць з-за стала, браць свае торбы, складзеныя ля парога ды выходзіць з хаты. Таіса падхапіла сына на рукі і пайшла ўслед за Аўдзеем, які не збіраўся доўга развітвацца, сказаў толькі:

— Жывіце тут.

Палез на машыну. Ужо было відно, што ён на добрым падпітку, бо ягоная нага саслізнула з кола, калі караскаўся ў кузаў. П’яны Аўдзей рабіўся злосны і жорсткі, таму Таіса нічога не казала, толькі моўчкі глядзела на яго і жадала яму шчаслівай дарогі. Загадзя ведала, што жыццё са свякрухай чакае яе несалодкае. Але куды падзенешся з малымі дзецьмі на руках. Яна згадала, як раніцай Малаша развітвалася з сынам, снедалі, пацягвалі самагонку. Свякруха сказала Аўдзею, ківаючы ў бок нявесткі:

— Не ведаю, сынку, як буду з ёю жыць? Яна ж не пакорная.

— Не бяры, маці, да галавы. Што тут вам дзяліць? — усмінуўся Аўдзей.

Гаварылі пра Таісу так, быццам яе няма ў хаце, хоць яна сядзела каля

калыскі на запечку, нібы яна не жывы чалавек, а так, нейкая жывёла прыблудная. Гэта яе абурала, але яна моўчкі трывала, баялася, каб на развітанне не ўсчалася непатрэбная сварка.

Аўдзей адзін сядзеў у кузаве машыны, паглядваў зверху, дарэмна спяшаўся, астатнія падарожнікі ўсё яшчэ развітваліся з роднымі, марудзілі, размаўлялі ўзбуджана і голасна. Мусіць, не надта хацелася сялянам пакідаць родную вёску, ехаць за свет, дзе іх чакае цяжкая праца і невядома якая за гэта будзе плата.

Аўдзей паездзіў па свеце, таму не любіў доўгіх развітанняў і размоў. Яго раздражняла, што жонка прыцягнулася сюды. І ён заспяваў гледзячы на яе, худзенькую і самотную, першае, што прыйшло ў галаву:

Ой, саджуся на машыну,

На зялёну лавачку,

Пакідаю сваю мілку

Хлопцам на забавачку.

Не чуў, як усхліпнула раптам Таіса, толькі ўбачыў, як слёзы пакаціліся па твары і нездаволена падумаў: «Толькі гэтага не хапала. Баба ёсць баба.»

Заведзеная машына зараўла, моладзь кінулася займаць лаўкі ў кузаве. Праз колькі хвілін грузавік рушыў у дарогу, пакідаючы пасля сябе хвост пылу. Следам за ім пайшла Таіса дамоў, да свякрухі, да нямілага бяспраўнага жыцця без грошай, дез дастатку, з ціхай і слабой надзеяй, што аднойчы ёй усё ж удасца вырвацца адсюль. Вунь жа з’язджаюць людзі цэлымі сем’ямі на цаліну ці яшчэ куды. Яна паездзіла ўжо трохі па вярбоўцы і з уласнае ахвоты, але нічога добрага не выездзіла. Скрозь, куды клічуць ды прывабліваюць, адзін падман — ні заробкаў, ні жытла, ні шчасця. У вартае месца клікаць не трэба, туды разумныя людзі самі прыбягуць.

Машына павярнула направа і знікла з вачэй, а Таіса падумала пра Аўдзея: «Няхай едзе, няхай яму шчасціць, няхай усе яны заробяць грошай і пшаніцы. Дай Божа, каб усе вярнуліся жывыя і здаровыя. А мне трэба жыць. Свякруха настойвае сыночка пахрысціць. Мо так і трэба. Ліза вунь няхрышчаная. Першы муж называў дачку сталінскаю, так яно і атрымалася, што родны бацька за чатыры гады не пацікавіўся нават, як яна жыве. А мог бы праз маіх родзічаў адгукнуцца. Як паехаў, дык ніводнага ліста не прыслаў. Кумою возьмем Алесю. Добрая дзяўчынка, спагадлівая. Каго ж узяць за бацьку хрышчонага? Мо Анісіма Бузюмішынага? Добры сусед і чалавек зычлівы. Але, мусіць, выйдзе па-свякрушынаму. Хоча маім кумам зрабіць нейкага свайго родзіча. Ат, няхай робіць, што хоча.» Таіса ўжо не раз адзначала сама сабе, што лёс яе быццам знарок зноў паўтараецца. З першым мужам яна пяць гадоў таму таксама паехала да ягоных бацькоў у глухую сібірскую вёску, дзе адзіным месцам працы была свінаферма. Аднак галоўная прычына, чаму яна вырашыла вяртацца дамоў, у Беларусь, была ў тым, што яе Гаўрыла, ці як усе яго называлі Ганя, стаў гуляць. Штовечар браў гармонік пад паху, ды ішоў на вячоркі, вяртаўся далёка за поўнач, а яна заставалася дома ціха плакаць у самотным ложку. Свякруха, Ганева маці, маладой нявестцы спагадала, таму сказала неяк, маўляў, чаго ты сядзіш дома, ідзі разам з ім. Яна і пайшла, але недалёка. Муж злосна зыркнуў на яе і сказаў, калі яна не вернецца зараз жа дамоў, дык утопіць яе ў снезе. Снегу ў той год у сібірскім селішчы выпала шмат, вузкая сцежка была пракапаная паміж высокімі снежнымі сценамі, па ёй і хадзілі нешматлікія вяскоўцы. Таіса ўявіла сябе ўмураванаю ў халодную гурбу, заплакала і вярнулася дамоў. Даўно гэта было, але і цяпер ад крыўды ажно перахоплівае горла.